12 Haziran 2014 Perşembe
MUSEVİLİK
Musevîlik, kurucusu Musa'ya izafetle bu adı almıştır. Yahudi, İbrani, ve İsrail
terimleriyle de Musevîlik kastedilir. Musevîliğin tek tanrıcılığın saf bir
şekli olduğu söylenmekle beraber O, yalnız başına ne bir mezhep ne bir ırk, ne
de modern bir millettir. Yahudiler dünyanın en eski tarihî, dinî cemaatini
meydana getirmişlerdir. Dinler Tarihi'nde özel bir yeri bulunan Yahudilik,
kutsal kitaplarında Ahd'e geniş yer ayırmasından dolayı bir Ahid dini olarak da
telâkki edilmektedir.
Babil Sürgünü'nden sonra millî
din haline getirilen Yahudilik, bir ırka tahsis edilmek suretiyle ilâhî
dinlerden ayrı bir konumda ele alınmıştır. O'nu millî dinlerden ayıran bir
başka özellik de, tek tanrı, vahiy, kutsal kitap ve peygamberlere inanç sistemi
içinde değişik konumlarda da olsa yer almış bulunmasıdır. Gerçekte Dinler
Tarihçileri Yahudiliğin bir millet, bir ırk veya bir din olup olmadığı
konusunda görüş birliğine varmış değillerdir.Tevrat'a dayanarak kendilerini
dünya milletleri arasından seçilmiş kavim olarak gören Yahudiler, Allah'ın
Sina'da bu kavmi muhatap aldığını, Tevrat'ı Musa'nın şahsında onlara
gönderdiğini iddia ederler.
Tahrip edilmeden önce Ahid
Sandığı'nın da içinde bulunduğu Kudüs'teki Mabed, Yahudiliğin odak noktasını
teşkil etmektedir. Yahudiliğin sembolleri arasında en önemli yeri Yedi Kollu
Şamdan ile Altı Köşeli Yıldız işgal eder.
Sami olmayan dinlerden farklı
olarak Musevîlik, vahiyle gelmiş bir dindir. Musevîlik, yalnız kendi ailesinin
dinleri olan Hristiyanlık ve Müslümanlık'tan değil, vahye dayanmayan doğu
dinlerinden, yani Ari ve Moğol dinlerinden daha eskidir. Takriben İsa'dan sekiz
asır önce kurulmuştur.(1) Yahudiler daha çok, bugünkü İsrail'den ayrı olarak
Avrupa ve Amerika'ya dağılmışlardır. (2) Çok eskiden beri Filistin'de yaşamış
olan Yahudiler, Babil, Asur, Fenike ve Araplar gibi Sami ırktan gelirler.
Yahudiler göçebe iken "Habiri" diye anılırlardı. İsrâiloğulları en
parlak devirlerini Kralları Süleyman zamanında yaşamışlardır.
İnanç ve İbadet Sistemi
Yahudilik'te en önemli iman
esasını, Allah'ın varlığına ve birliğine olan inanç teşkil eder.(3) O'nun
birliği, yaratılmamışlığı, evvelinin ve sonunun bulunmayışı, her şeyi bilişi,
bütün varlıkların Yaratan'ı oluşu vb.gibi Allah inancı vardır.
Daha çok günlük hayat ve
ibadetlerde belirginleşen Yahudi inancını detaylı olarak Tanah'da bulmak mümkün
değildir. Onlar için önemli olan Tevrat'ta bildirilen şeriatın yaşamasıdır.
İnançlarına göre Tanrı'nın en sevgili milleti Yahudilerdir. Bunun en büyük
delili, Tanrı'nın İsrâiloğulları ile Musa'nın şahsında Sina'daki
ahitleşmesidir. İnançlarına göre Tanrı, insanlığı aydınlatmak ve mutlu kılmak
için İsrailoğulları'nı seçmiş, "nebi"lerini görevlendirmiştir. Bu konuda
Musa'nın önemli bir yeri vardır. Çünkü Tevrat O'na verilmiştir. Tanrı, evreni
devamlı olarak idare etmektedir. O'nun gücünün yetmeyeceği hiçbir iş yoktur.
Mesih'le kurulacak Tanrı'nın evrensel devletinde bütün haksızlıklar ve zulümler
ortadan kalkacaktır. Bu inanç Yahudilerin ümit kaynağı olmuştur.
Yahudilik'te ahiret inancı
tarihi bir gelişme izlemiştir. Tevrat'ın bazı hükümlerinde ahiret inancına dair
işaretler bulunmaktadır. (4) Bazı Dinler Tarihçilerine göre, yeniden dirilme
ile ilgili metinler günümüze kadar ulaşmadığı için Yahudiler bu tür inançları
İran'dan almışlardır.
Eski Yahudilik'te iyi, kötü,
ölen bütün insanlar "Şoel" adı verilen bir yere gidecekler, orada
kederli bir şekilde varlıklarını sürdürecekler, ruhları da mezarda kalacaktır.
Yahudilik'te ahiret inancı konusunda, daha sonraki dönemlerde birtakım
gelişmeler olmuş, yeniden dirilme, ebedî hayat, yargılanma, cennet, cehennem
vb. inançlar ortaya çıkmıştır.(5) Yahudilik'teki cennet, cehennem, hüküm günü
vb. ilgili emirleri Talmud açıklamıştır. Yahudilerin, Müslümanlık ve
Hristiyanlık'ta olduğu gibi belli başlı iman esaslarına kavuşmaları filozof
Rabbi Moşe ben Maymon (Maymonides (1135-1204)'le mümkün olabilmiştir. O'nun
meydana getirdiği günümüze ulaşan inanç sistemi şudur;
1-Allah var olan her şeyi
yaratmıştır.
2-Allah birdir.
3- Allah'ın bedeni yoktur,
tasvir edilemez.
4- Allah'ın başlangıcı ve sonu
yoktur
5- Yalnız Allah'a dua
etmeliyiz.
6- Peygamberlerin bütün sözleri
doğrudur.
7- Musa, bütün peygamberlerin
en büyüğüdür.
8- Elimizdeki Tora, Allah
tarafından Musa'ya verilen ve günümüze kadar
değiştirilmeden gelen kitabın aynıdır.
9- Dinimiz ilâhî bir dindir.
10- Allah, insanların bütün
hareket ve düşüncelerini bilir.
11- Allah, emirlerine uyanları
mükâfatlandırır, uymayanları cezalandırır
. 12- Allah Mesih'i
gönderecektir.
13- Ruhum ölümsüzdür. Allah
dilediğinde ölüleri diriltecektir.
Yahudiler ibadetlerini
"sinagog"larda (Bet ha Kneset) yaparlar (6) Sinagoglarda rulo halinde
el yazması Tevrat tomarlarının saklandığı, Aron ha-Kodes denilen, Kudüs'e
yönelik kutsal bir bölme vardır. Sinagoglarda Yedi Kollu Şamdan (Menora) da
bulunur. Bundan ayrı olarak Kral Davud'un mührü kabul edilen iki üçgenden
meydana gelmiş Magen David denilen altı köşeli bir yıldız da vardır.
Yahudiler sinagoglarda
Tevrat'tan bazı parçaları sesli bir şeklide okurlar. Tevrat rulolarının
bohçalardan çıkarılarak haham tarafından okunması, ibadetin en önemli anıdır.
Yahudiler sinagog dışında evlerde de ibadet ederler. Nitekim evlerde giriş
kapısının arkasında "Mezuza" denilen, rulo haline getirilmiş Tevrat
cümlelerinin yazılı olduğu mahfazalar asılıdır. Eve giriş çıkışta Yahudiler bu
mahfazaya dokunarak parmaklarını öperler. İbadet, Kudüs'e yönelerek yapılır.
Başa takke, sırta cüppe alınır. Kadınlar ibadete katılamaz, ancak başları
örtülü olarak ibadeti seyredebilirler.
Yahudi dininin esasını ilâhiler
teşkil eder. İbadet esnasında okudukları bazı klişeleşmiş dua ve ilâhiler
vardır. (7) Dua, dindar Yahudinin hayatında önemli bir yer işgal eder.
Yahudilikte ibadet günlük ve haftalık olmak üzere ikiye ayrılır. Günlük ibadet
sabah, öğle ve akşam yapılır. Haftalık ibadet ise Cumartesi (Sabbat,
yevmu's-sebt) günü havra (sinagog)'da icra edilir.
Yahudiler sabah ayininde bir
dua atkısı (Tallit) alırlar. Sabah ayininde, sol pazu ile alna birer dua kayışı
bağlanır. Dualar ayakta, oturarak vücudu sallayarak ve secdeye kapanmak
suretiyle okunur. Geleneklerine bağlı Yahudiler bu esnada özel bir elbisede
giyerler. Toplu dualar 13 yaşına girmiş en az 10 kişinin iştirakiyle yapılır.
Cumartesi ibadeti, cuma akşamı
güneşin batmasıyla başlar, cumartesi akşamı sona erer. Bu ibadet sinagogta
yapılır. Bu maksatla cumartesi günü ateş yakmak, çalışmak, taşıt kullanmak vb.
yasaktır. (8)
Musevîlik'te Yahve ve Elohim
adında iki Tanrı'nın varlığından söz edilmekle beraber ağırlık Yahve'dedir (9)
Bu bakımdan menşeinde İsrail Dini, tek Allah'a inanmaya değil, tek Allah'a
ibadet etmeye dayanıyordu. Yehova Musevîlerinin millî ve hâkim bir Tanrısı'dır.
İnsan da O'nun kulu durumundadır. İnançlarına göre Yehova sadece
İsrâiloğulların'a şefaat eden, kıskanç bir Tanrı'dır. İsrâiloğulları yabancı
bir ülkede de O'nun tarafından korunacaktır. O, İbrahim, İshak ve Yakub'un
Tanrısı'dır.
Yahudi Mezhepleri
Öncelikle Yahudi mezheplerini üç ana-grupta incelemek mümkündür:
1- Makkabiler devrinde (M.Ö. II. yüzyıl) mevcut olan Hıristiyanlık öncesi mezhepler,
2- İslâm'dan sonraki Yahudi Mezhepleri,
3- Günümüz Yahudi mezhepleri.
Hıristiyanlık öncesi dönemde başlıca üç mezhep vardır :
1-Ferisiler,
2-Sadukiler,
3- Esseniler.
İslâm'dan sonraki Yahudi mezhepleri de üçtür: 1- İshakiyye, 2- Yudganiyye, 3- Karaim.
Bu bölümde diğer mezheplerden çok, günümüz Yahudi mezhepleri hakkında kısa bilgiler verilecektir. Halen yaşamakta olan Yahudi mezhepleri şunlardır:
1- Muhafazakâr Yahudiler,
2- Ortadoks Yahudiler,
3- Reformist Yahudiler.
4-Yeniden Yapılanmacılar
Günümüz Mezhepleri
Muhafazakar Yahudilik
XIX. yüzyılın ortalarında,
Alman Yahudileri arasında ortaya çıkan muhafazakâr Yahudiliğin temsilcileri
Isaac Bermays (1791-1849) ile Zacharia Franklen (1801-1871)'dir. Sonraki
dönemlerde Amerika'da da sempatizan bulmuş olan bu mezhep geleneklerine bağlı
lâikleşmeye karşıdır
Ortodoks Musevilik
Kudüs'teki Mabed'in
yıkılışından günümüze kadar gelen resmî Yahudi inanç ve geleneklerini temsil
eden Ortodoks Yahudilik, halen mensubu en fazla olan mezheptir. Bugün İsrail
Cumhuriyeti'nde de bu mezhep taraftarları hâkimdir. Musa Kanunları'na sıkı
birşekilde bağlı olan Ortodoks Yahudiler sebt (cumartesi) günü hiçbir iş
yapmamakla da diğer mezheplerden ayrılırlar.
0 yorum:
Yorum Gönder