8 Haziran 2014 Pazar
Kürtçe de
dört zaman vardır.
1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ / DEMA DAHATÛ)
3-YAKIN GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ /DEMA DAHATÛ YA NÊZÎK)
4-GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORÎ)
1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
Şimdiki zaman adından da anlaşılacağı gibi şu içerisinde bulunulan zamanda yapılan iş veya bulunulan durumu ifade eder. Kürtçe de şimdiki zamanı belirten ek 'di' önekidir. Ayrıca fiil bitişik zamirî ekini de alır. Bitişik zamirleri geçen derste görmüştük.
Ez dikim: Ben yapıyorum
Tu dikî: Sen yapıyorsun
Ew dike: O yapıyor
Em dikin: Biz yapıyoruz
Hûn dikin: Siz yapıyorsunuz
Ew dikin: Onlar yapıyorlar
Ez dixwim: Ben yiyiyorum
Tu dixwî: Sen yiyiyorsun
Ew dixwe: O yiyiyor
Em dixwin: Biz yiyiyoruz
Hûn dixwin: Siz yiyiyorsunuz
Ew dixwin: Onlar yiyiyorlar
Ez digrim: Ben kapatıyorum
Tu digrî: Sen kapatıyorsun
Ew digre: O kapatıyor
Em digrin: Biz kapatıyoruz
Hûn digrin: Siz kapatıyorsunuz
Ew digrin: Onlar kapatıyor
Fiilin başına 'di' önekini getirerek oluşturulur. Kürtçe'de birçok yardımcı fiil vardır. Bu yardımcı fiillerin bulunduğu eylemlerde zaman çekimleri farklı olur. İster bileşik, ister türemiş fiil olsun, bu tür fiillerde 'di' öneki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. "Rakirin, vêxistin, dagirtin fillerini örnek olarak verecek olursak:
Ez radikim: Ben kaldırıyorum
Tu radikî: Sen kaldırıyorsun
Ew radike: O kaldırıyor
Em radikin: Biz kaldırıyoruz
Hûn radikin: Siz kaldırıyorsunuz
Ew radikin: Onlar kaldırıyorlar
Ez vêdixim: Ben içiyorum
Tu vêdixî: Sen içiyorsun
Ew vêdixe: O içiyor
Em vêdixin: Biz içiyoruz
Hûn vêdixin: Siz içiyorsunuz
Ew vêdixin: Onlar içiyorlar
Ez dadigrim: Ben dolduruyor
Tu dadigrî: Sen dolduruyorsun
Ew dadigre: O dolduruyor
Em dadigrin: Biz dolduruyoruz
Hûn dadigrin: Siz dolduruyorsunuz
Ew dadigrin: Onlar dolduruyorlar
Yukarıdaki örneklerde verilen fiillerin başındaki esas fiiller kendi başlarında kullanıldıklarında hiçbir anlamları yoktur. Bunlar bileşik fiillerdir. Bir tür bileşik filler dışında isim ve fiillerden oluşan bileşik fiiller de vardır bunların çekimlerini de "barkirin, maf xwarin, jangirtin" fiilleri üzerinden yaparsak:
Ez bar dikim: Ben yüklüyorum
Tu bar dikî: Sen yüklüyorsun
Ew bar dike: O yüklüyor
Em bar dikin: Biz yüklüyoruz
Hûn bar dikin: Siz yüklüyorsunuz
Ew bar dikin: Onlar yüklüyorlar
Ez maf dixwim: Ben hak yiyorum
Tu maf dixwî: Sen hak yiyorsun
Ew maf dixwe: O hak yiyor
Em maf dixwin: Biz hak yiyoruz
Hûn maf dixwin: Siz hak yiyorsunuz
Ew maf dixwin: Onlar hak yiyorlar
Ez jan digrim: Ben sancılanıyorum
Tu jan digrî: Sen sancılanıyorsun
Ew jan digre: O sancılanıyor
Em jan digrin: Biz sancılanıyoruz
Hûn jan digrin: Siz sancılanıyorsunuz
Ew jan digrin: Onlar sancılanıyorlar
Şimdiki zamanın olumsuzu ise 'di' önekinin yerine 'na' getirme ile elde edilir. Başka hiç bir eyleme gerek yoktur.
Ez betal nakim: Ben iptal etmiyorum
Tu betal nakî: Sen iptal etmiyorsun
Ew betal nake: O iptal etmiyor
Em betal nakin: Biz iptal etmiyoruz
Hûn betal nakin: Siz iptal etmiyorsunuz
Ew betal nakin: Onlar iptal etmiyorlar
Ez baz nadim: Ben koşmuyorum
Tu baz nadî: Sen koşmuyorsun
Ew baz nade: O koşmuyor
Em baz nadin: Biz koşmuyoruz
Hûn baz nadin: Siz koşmuyorsunuz
Ew baz nadin: Onlar koşmuyorlar
2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ/ DEMA DAHATÛ)
Gelecekte yapılması düşünülen iş veya gelecekte olması beklenen durumu ifade eder. Yani henüz bu olay gerçekleşmemiş veya bu durum içerisinde bulunulmamaktadır. Kürtçe'de gelecek zamanı gösteren ekler; "-ê, dê, wê" dir. Gelecek zamanda fiilin önüne 'bi' öneki getirilerek gelecek zaman oluşturulur. 'Bi' öneki şimdiki zamanın fiil köküne eklenir. Şimdiki zamandaki 'di' önekini kaldırıp yerine 'bi' getirirsek gelecek zamana dönüşür. Ayrıca yine şimdiki zamanda olduğu gibi yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik veya türemiş fiilerde de durum aynıdır. 'di'yı kaldırır yerine 'bi'yı eklersek (tabi -ê, wê, dê eklerini unutmadan) gelecek zamanı oluşturmuş oluruz.
Ez ê bikim: Ben yapacağım
Tu yê bikî: Sen yapacaksın
Ew ê bike: O yapacak
Em ê bikin: Biz yapacağız
Hûn ê bikin:Siz yapacaksınız
Ew ê bikin: Onlar yapacaklar
Ez ê bixwim: Ben yiyeceğim
Tu yê bixwî: Sen yiyeceksin
Ew ê bixwe: O yiyecek
Em ê bixwin: Biz yiyeceğiz
Hûn ê bixwin: Siz yiyeceksiniz
Ew ê bixwin: Onlar yiyecekler
Ez ê dabigrim: Ben yükleyeceğim
Tu yê dabigrî: Sen yükleyeceksin
Ew ê dabigre: O yükleyecek
Em ê dabigrin: Biz yükleyeceğiz
Hûn ê dabigrin: Siz yükleyeceksiniz.
Ew ê dabigrin: Onlar yükleyecekler.
Olumsuz hali ise 'bi' yerine 'ne' konulmasıyla elde edilir.
Ez ê negirim: Ben kapatmayacağım
Tu yê negirî: Sen kapatmayacaksın
Ew ê negire: O kapatmayacak
Em ê negirin: Biz kapatmayacağız
Hûn ê negirin: Siz kapatmayacaksınız
Ew ê negrin: Onlar kapatmayacaklar
Ez ê ranexînim: Ben sermeyeceğim
Tu yê ranexînî: Sen sermeyeceksin
Ew ê ranexîne: O sermeyecek
Em ê ranexînin: Biz sermeyeceğiz
Hûn ê ranexînin: Siz sermeyeceksiniz
Ew ê ranexînin: Onlar sermeyecekler
'Dê' bazı yörelerde kullanılır ve '-ê' yerine kullanılır. Ayrıca 'wê' nin kullanıldığı yerlerde de 'dê' kullanılabilinir. 'dê' ve 'wê' yî de birkaç örnekte kullanalım.
Ez dê bimrim: Ben öleceğim
Tu dê werî: sen geleceksin
Ew dê baz bide: O koşacak
Em dê negihijin: Biz yetişemeyeceğiz
Hûn dê herin: Siz gideceksiniz
Ew dê bizivirin: Onlar dönecekler
Kevok wê azad bifirin: Güvercinler özgürce uçacak
Mar wê biteve de: Yılan seni sokacak
Roj wê derkeve: Güneş doğacak
Em jî wê rojek bimrin: biz de bir gün öleceğiz.
ALIŞTIRMALAR:
Aşağıdaki fiilleri altta verdiğimiz örnek çerçevesinde şimdiki zaman ve gelecek zamana göre çekimleyiniz ve Türkçe karşılığını yazınız.
Rabûn (kalkmak), kirîn (satın almak), firîn (uçmak),
birîn (kesmek), nîşandan (göstermek), kuştin (öldürmek), derketin (çıkmak)
Ez dibînim: Ben görüyorum Tu………………… Ew……………………..
Ez nabînim: Ben görmüyorum Tu………………… Ew……………………..
Ez ê bibînim: Ben göreceğim Tu………………… Ew……………………..
Ez ê nebînim: Ben görmeyeceğim Tu………………… Ew……………………..
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Xwirînî: ilk yenilen yemek/ aç karına
1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ / DEMA DAHATÛ)
3-YAKIN GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ /DEMA DAHATÛ YA NÊZÎK)
4-GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORÎ)
1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
Şimdiki zaman adından da anlaşılacağı gibi şu içerisinde bulunulan zamanda yapılan iş veya bulunulan durumu ifade eder. Kürtçe de şimdiki zamanı belirten ek 'di' önekidir. Ayrıca fiil bitişik zamirî ekini de alır. Bitişik zamirleri geçen derste görmüştük.
Ez dikim: Ben yapıyorum
Tu dikî: Sen yapıyorsun
Ew dike: O yapıyor
Em dikin: Biz yapıyoruz
Hûn dikin: Siz yapıyorsunuz
Ew dikin: Onlar yapıyorlar
Ez dixwim: Ben yiyiyorum
Tu dixwî: Sen yiyiyorsun
Ew dixwe: O yiyiyor
Em dixwin: Biz yiyiyoruz
Hûn dixwin: Siz yiyiyorsunuz
Ew dixwin: Onlar yiyiyorlar
Ez digrim: Ben kapatıyorum
Tu digrî: Sen kapatıyorsun
Ew digre: O kapatıyor
Em digrin: Biz kapatıyoruz
Hûn digrin: Siz kapatıyorsunuz
Ew digrin: Onlar kapatıyor
Fiilin başına 'di' önekini getirerek oluşturulur. Kürtçe'de birçok yardımcı fiil vardır. Bu yardımcı fiillerin bulunduğu eylemlerde zaman çekimleri farklı olur. İster bileşik, ister türemiş fiil olsun, bu tür fiillerde 'di' öneki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. "Rakirin, vêxistin, dagirtin fillerini örnek olarak verecek olursak:
Ez radikim: Ben kaldırıyorum
Tu radikî: Sen kaldırıyorsun
Ew radike: O kaldırıyor
Em radikin: Biz kaldırıyoruz
Hûn radikin: Siz kaldırıyorsunuz
Ew radikin: Onlar kaldırıyorlar
Ez vêdixim: Ben içiyorum
Tu vêdixî: Sen içiyorsun
Ew vêdixe: O içiyor
Em vêdixin: Biz içiyoruz
Hûn vêdixin: Siz içiyorsunuz
Ew vêdixin: Onlar içiyorlar
Ez dadigrim: Ben dolduruyor
Tu dadigrî: Sen dolduruyorsun
Ew dadigre: O dolduruyor
Em dadigrin: Biz dolduruyoruz
Hûn dadigrin: Siz dolduruyorsunuz
Ew dadigrin: Onlar dolduruyorlar
Yukarıdaki örneklerde verilen fiillerin başındaki esas fiiller kendi başlarında kullanıldıklarında hiçbir anlamları yoktur. Bunlar bileşik fiillerdir. Bir tür bileşik filler dışında isim ve fiillerden oluşan bileşik fiiller de vardır bunların çekimlerini de "barkirin, maf xwarin, jangirtin" fiilleri üzerinden yaparsak:
Ez bar dikim: Ben yüklüyorum
Tu bar dikî: Sen yüklüyorsun
Ew bar dike: O yüklüyor
Em bar dikin: Biz yüklüyoruz
Hûn bar dikin: Siz yüklüyorsunuz
Ew bar dikin: Onlar yüklüyorlar
Ez maf dixwim: Ben hak yiyorum
Tu maf dixwî: Sen hak yiyorsun
Ew maf dixwe: O hak yiyor
Em maf dixwin: Biz hak yiyoruz
Hûn maf dixwin: Siz hak yiyorsunuz
Ew maf dixwin: Onlar hak yiyorlar
Ez jan digrim: Ben sancılanıyorum
Tu jan digrî: Sen sancılanıyorsun
Ew jan digre: O sancılanıyor
Em jan digrin: Biz sancılanıyoruz
Hûn jan digrin: Siz sancılanıyorsunuz
Ew jan digrin: Onlar sancılanıyorlar
Şimdiki zamanın olumsuzu ise 'di' önekinin yerine 'na' getirme ile elde edilir. Başka hiç bir eyleme gerek yoktur.
Ez betal nakim: Ben iptal etmiyorum
Tu betal nakî: Sen iptal etmiyorsun
Ew betal nake: O iptal etmiyor
Em betal nakin: Biz iptal etmiyoruz
Hûn betal nakin: Siz iptal etmiyorsunuz
Ew betal nakin: Onlar iptal etmiyorlar
Ez baz nadim: Ben koşmuyorum
Tu baz nadî: Sen koşmuyorsun
Ew baz nade: O koşmuyor
Em baz nadin: Biz koşmuyoruz
Hûn baz nadin: Siz koşmuyorsunuz
Ew baz nadin: Onlar koşmuyorlar
2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ/ DEMA DAHATÛ)
Gelecekte yapılması düşünülen iş veya gelecekte olması beklenen durumu ifade eder. Yani henüz bu olay gerçekleşmemiş veya bu durum içerisinde bulunulmamaktadır. Kürtçe'de gelecek zamanı gösteren ekler; "-ê, dê, wê" dir. Gelecek zamanda fiilin önüne 'bi' öneki getirilerek gelecek zaman oluşturulur. 'Bi' öneki şimdiki zamanın fiil köküne eklenir. Şimdiki zamandaki 'di' önekini kaldırıp yerine 'bi' getirirsek gelecek zamana dönüşür. Ayrıca yine şimdiki zamanda olduğu gibi yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik veya türemiş fiilerde de durum aynıdır. 'di'yı kaldırır yerine 'bi'yı eklersek (tabi -ê, wê, dê eklerini unutmadan) gelecek zamanı oluşturmuş oluruz.
Ez ê bikim: Ben yapacağım
Tu yê bikî: Sen yapacaksın
Ew ê bike: O yapacak
Em ê bikin: Biz yapacağız
Hûn ê bikin:Siz yapacaksınız
Ew ê bikin: Onlar yapacaklar
Ez ê bixwim: Ben yiyeceğim
Tu yê bixwî: Sen yiyeceksin
Ew ê bixwe: O yiyecek
Em ê bixwin: Biz yiyeceğiz
Hûn ê bixwin: Siz yiyeceksiniz
Ew ê bixwin: Onlar yiyecekler
Ez ê dabigrim: Ben yükleyeceğim
Tu yê dabigrî: Sen yükleyeceksin
Ew ê dabigre: O yükleyecek
Em ê dabigrin: Biz yükleyeceğiz
Hûn ê dabigrin: Siz yükleyeceksiniz.
Ew ê dabigrin: Onlar yükleyecekler.
Olumsuz hali ise 'bi' yerine 'ne' konulmasıyla elde edilir.
Ez ê negirim: Ben kapatmayacağım
Tu yê negirî: Sen kapatmayacaksın
Ew ê negire: O kapatmayacak
Em ê negirin: Biz kapatmayacağız
Hûn ê negirin: Siz kapatmayacaksınız
Ew ê negrin: Onlar kapatmayacaklar
Ez ê ranexînim: Ben sermeyeceğim
Tu yê ranexînî: Sen sermeyeceksin
Ew ê ranexîne: O sermeyecek
Em ê ranexînin: Biz sermeyeceğiz
Hûn ê ranexînin: Siz sermeyeceksiniz
Ew ê ranexînin: Onlar sermeyecekler
'Dê' bazı yörelerde kullanılır ve '-ê' yerine kullanılır. Ayrıca 'wê' nin kullanıldığı yerlerde de 'dê' kullanılabilinir. 'dê' ve 'wê' yî de birkaç örnekte kullanalım.
Ez dê bimrim: Ben öleceğim
Tu dê werî: sen geleceksin
Ew dê baz bide: O koşacak
Em dê negihijin: Biz yetişemeyeceğiz
Hûn dê herin: Siz gideceksiniz
Ew dê bizivirin: Onlar dönecekler
Kevok wê azad bifirin: Güvercinler özgürce uçacak
Mar wê biteve de: Yılan seni sokacak
Roj wê derkeve: Güneş doğacak
Em jî wê rojek bimrin: biz de bir gün öleceğiz.
ALIŞTIRMALAR:
Aşağıdaki fiilleri altta verdiğimiz örnek çerçevesinde şimdiki zaman ve gelecek zamana göre çekimleyiniz ve Türkçe karşılığını yazınız.
Rabûn (kalkmak), kirîn (satın almak), firîn (uçmak),
birîn (kesmek), nîşandan (göstermek), kuştin (öldürmek), derketin (çıkmak)
Ez dibînim: Ben görüyorum Tu………………… Ew……………………..
Ez nabînim: Ben görmüyorum Tu………………… Ew……………………..
Ez ê bibînim: Ben göreceğim Tu………………… Ew……………………..
Ez ê nebînim: Ben görmeyeceğim Tu………………… Ew……………………..
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Xwirînî: ilk yenilen yemek/ aç karına
Taştê:
Kahvaltı
Taştêya pal:
sabah kahvaltısı ile öğle arasında ki ara ögünde yenilen yemek
Firavîn: Öğle Yem.
Şîv: Akşam Yem.
Şîv: Akşam Yem.
Paşîv: akşam
yemeğinden sonra yenilen yemek ( sahur)
Qeletûn: aparatif yemek
Şewitîn: Yanmak
Şewitîn: Yanmak
Gerîn:
Dolaşmak
Birin: Götürmek
Birin: Götürmek
Anîn:
Getirmek
Kirin: Yapmak
Kirin: Yapmak
Şewitandin: Yakmak
Mêrdîn: Mardin
Mêrdîn: Mardin
Sêrt: Siirt
Bidlîs: Bitlis
Bidlîs: Bitlis
Şirnex: Şırnak
Qers: Kars
Qers: Kars
Wan: Van
Zebeş: Karpuz
Zebeş: Karpuz
Petêx: Kavun
Hirmî: Armut
Hirmî: Armut
Bîhok: Ayva
Hinar: Nar
Hinar: Nar
Arûng/Êrûg:
Erik
Lalengî:
mandalîna
torinç: portakal
torinç: portakal
Gilyaz:
kiraz
Tûerdk:
çilek
Gir: İri
Gir: İri
Hûrik: Minik
Nêz: Yakın
Nêz: Yakın
Dûr: Uzak
Pêşeroj: Gelecek
Pêşeroj: Gelecek
Paşeroj:
Geçmiş
Beden: Vücut
Beden: Vücut
Serî: Baş
Çav: Göz
Çav: Göz
Poz: Burun
Dev: Ağız
Dev: Ağız
Ziman: Dil
0 yorum:
Yorum Gönder