Kürtçe Dil Dersleri DERS - 10

8 Haziran 2014 Pazar

3-YAKIN GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ/DEMA DAHATÛ YA NÊZÎK) 

Bu zamanda o iş hala yapılmamış ancak yapılmak üzeredir. Bu zaman Türkçe'de yoktur. Burada 'kirin' yardımcı fiili zamanı belirlerken aldığı ekler yine daha önceki dersimizde gördüğümüz şahıs iyelik eklerini alır. Fiil ise gelecek zamandaki (Dema Dahatû/Dema Bê) gibi 'bi' önekini alır. Ancak Fiiller dersinde görüleceği gibi Kürtçe'de bazı fiiller (İngilizce'deki gibi) düzensiz filer olarak adlandırılabilir fiillerdendir ve bunlar diğer fiillere gelen sonek veya önekleri almazlar. Hatin (gelmek), Çûndin (gitmek) bu fiillerden ikisidir.

ÖRN: 
Ez dikim herim : ben gitmek üzereyim 
Ez dikim bifirim : ben uçmak üzereyim 
Tu dikî bixwî : sen yemek üzeresin 
Tu dikî bidoşî : sen sağmak üzeresin 
Ew dike were : o gelmek üzere 
Ew dike bimre : o ölmek üzere 
Em dikin bazdin : biz koşmak üzereyiz 
Em dikin bisitirên : biz şarkı söylemek üzereyiz 
Hûn dikin biqedînin : siz bitirmek üzeresiniz 
Hûn dikin bibirin : siz kesmek üzeresiniz 
Ew dikin birevin : onlar kaçmak üzereler 
Ew dikin bikevin? : onlar kaçmak üzereler mi? 

4-GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORÎ) 

Kürtçe'de 5 alt geçmiş zaman vardır. 
1- Dema Boriya Têdeyî yada Dema Boriya Xwerû (di'li geçmiş zaman) 
2- Dema Boriya Dûdar yada Dema Boriya Çîrokî (miş'li geçmiş zaman) 
3- Dema Boriya Berdest yada Çîrokiya Dema Niha (şimdiki zamanın hikayesi) 
4- Çîrokiya Dema Boriya Têdeyî/Xwerû (di'li geçmiş zamanın hikayesi) 
5- Çîrokiya Dema Boriya Dûdar/Çîrokî (miş'li geçmiş zamanın hikayesi) 

Geçmiş zamana geçmeden önce bir-iki hatırlatma ve uyarı yapmak gerek. Daha önceki dersimizde gördüğümüz gibi iki grup Şahıs Zamiri vardı. Bunlardan birincisi: "Ez, Tu, Ew, Em, Hûn, Ew" idi. İkinci Grup ise: "Min, Te, Wî/Wê, Me, We, Wan" zamirlerinden oluşur. İkinci grup zamirler geçmiş zaman dışında özne olarak kullanılmaz. Geçmiş zamanda da bazı fiillerde özne olarak görev görürler. Yine bilmemiz gereken bir gruptaki zamirler bir cümle içerisinde hem özne, hem nesne olarak görev yapmazlar. Yani birinci gruptaki özne durumunda ise, nesne durumunda ikinci gruptaki zamir görev alır. Kürtçe'de bir tek geçmiş zaman yoktur. Geçmiş zaman beşe ayrılır. 

1-Dİ'Lİ GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORIYA TÊDEYÎ/XWERÛ) 

Kürtçe'de asıl fiilerden (lêkerên resen) mastar ekini attığımızda di'li geçmiş zamanda kullanılan fiilin kökü kalır. Buna bitişik zamir soneklerini getirdiğimizde di'li geçmiş zaman oluşur. 

ÖRN: 'kuştin' fiilinden 'in' mastarını attığımızda 'kuşt' kelimesi kalır. Cümle içerisinde kullandığımızda da; 

Min tu kuştî : ben seni öldürdüm. 
Min gellek derd kişand : ben bir çok dert çektim. 
Te ew nekuşt : sen onu öldürmedin. 
Te got çi? : sen ne dedin? 
Wî em kuştin? : o (er) bizi öldürdü mü? 
Wî tiştek nedî : o (er) bir şey görmedi. 
Wê hûn kuştin : o (d) sizi öldürdü. 
Wê erebe girt : o (d) araba aldı 
Wan tu nekuştî? : onlar seni öldürmediler mi?. 
Me rê guhert : biz yolu değiştirdik. 
We ez nekuştim : siz beni öldürmediniz. 
We xwarin xwar? : siz yemek yediniz mi? 
Me ew kuştin : biz onları öldürdük. 
Wan qeza kir : onlar kaza yaptı. 

2-MİŞ'Lİ GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORIYA DÛDAR/ÇÎROKÎ) 

Di'li geçmiş zamanda kullanılan fiillere fiilin durumuna göre 'iye', 'ine' eklerini getirirsek miş'li geçmiş zaman elde ederiz. Tekillerde 'iye' çoğullarda 'ine' eki getirilir. Yukarıdaki örnekler üzerinde deneyelim: 

Wî em kuştine? : o (er) bizi öldürmüş. 
Me rê guhertiye : biz yolu değiştirmişiz 
Te ew nekuştine : sen onları öldürmemişsin 
We xwarin xwariye? : siz yemek yemiş misiniz? 
Min tu kuştiye : ben seni öldürmüşüm. 
Te gotiye çi? : sen ne demişsin? 
Wan qeza kiriye : onlar kaza yapmış 
Wê erebe girtiye : o (d) araba almış 
Wê tiştek nediye : o (d) bir şey görmemiş 
Ew nexweş neketine : onlar hastalanmamışlar. 

Geçişsiz fiillerde ise bitişik zamirlerin soneklerini alırlar. 
Ez pîr bûme : ben yaşlanmışım. 
Tu rabûyî? : sen kalkmış mısın? 
Ew pirtûk xwendiye? : o kitap okumuş mu? 
Me daran nebiriye? : biz ağaçları kesmemiş miyiz? 
We kî û kê birine : siz kimleri götürmüşsünüz. 
Ew neçûne Amedê : onlar Amed'e gitmemişler. 

ALIŞTIRMALAR: 

Aşağıdaki cümleleri çeviriniz: 
Ben öğrenmek üzereyim:…............... 
Sen bitirmek üzeresin:….................... 
O taşınmak üzere mi?:….................... 
Biz yazmak üzereyiz:…..................... 
Siz okumak üzere misiniz?:................ 
Onlar konuşmak üzere:……............... 
Ben seni bağışladım:…….................. 
Ben toprağı sürmüşüm:…................... 
Sen bizi öldürdün mü?:…................... 
Sen buğday biçmişsin:……................ 
O diğerini görmedi:…........................ 
O ne zaman gitmiş?:………............... 
Biz onların evine gittik:...................... 
Biz arpa ekmemişiz............................. 
Siz onu yolladınız mı?:....................... 
Siz taşı kaldırmamış mısınız?............. 
Onlar böbreklerini bağışladı:….......... 
Onlar Urfa'ya gelmiş mi?.................... 


EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER: 

Gurçik : Böbrek

 Mêlak : Akciğer 
Mejî : Beyin

Dil : Kalp 
Aşik : Mide

Kezeba Reş : Karaciğer 
Fetereşk : Dalak

Zaferan : Safra 
Sing : Göğüs

 Ling/Pê : Ayak 
Tilî : el Parmağı,

pêçî; ayak parmağı

Neynûk : Tırnak 
Egîd : Yiğit

Merd : Mert 
Dêrîn : Asil

Wêrek : Cesur 
Dilsoz : Samimi

Leheng : Kahraman 
Sînî : Tepsi

Kevçî : Kaşık 

Çömçeçay: çay kaşığı
Kêr : Bıçak

Çartel : Çatal 
Teyfik : Tabak

Quşxane/beroş : Tencere 
Îskan : Bardak

Tas : Tas 
Aşxane : Mutfak

Şerşok : Banyo 
Kûlîn : Kiler

jûr : Oda /hücre ( anatomi)
Ajotin : Sürmek

 Çandin : Ekmek 
Çinîn : Biçmek

 Mirin : Ölmek 
Êşandin : Ağrıtmak

Rakirin : Kaldırmak