12 Haziran 2014 Perşembe
Hıristiyanlık
Hıristiyanlık, bugünkü dünya
coğrafyasının hemen her bölgesinde mensubu bulunan, temelde vahiy ve mukaddes
kitap ile tektanrıcılığa dayanan bir dindir. (1)
Hıristiyan kelimesi Yunanca
"khristianos" kökünden gelir. isa'nın adı bu dilde Khristos (2)
olarak geçer. Bu kökten çıkan "khristianos" ve "khristian"
kelimeleri de, isa'ya bağlanan, O'nun yolundan giden anlamına gelmektedir.
Hıristiyanlık, Filistin bölgesinde doğmuştur. Nasıralı isa'yı merkez alan bir
Yahudi -Mesihi hareketi-dir. isa, israil'i gelecek Tanrı Krallığına hazırlamak
istemiştir. Ancak bugünkü Hıristiyanlık isa'nın havarilerinin arasına sonradan
giren Pavlus'un yorumlarıyla değişik bir hüviyet kazanmıştır.
isa soy itibariyle Yahudi 'dir
ve Mesih olduğunu açıklamıştır. (3) isa, kendinin bir peygamber olduğunu,
insanları doğruluk, kardeşlik ve hak yola çağırmak için geldiğini açıklaması
Yahudilerin işine gelmemiştir. (4)
Dinler Tarihçilerine göre
Hıristiyanlığın tarihi oldukça uzundur. Takriben yirmi asırlık bir zamanı içine
alan Hıristiyanlık tarihi dört devrede incelenmiştir:
1- Havariler tarafından yayılan
ve Batı Roma imparatorluğu'nun yıkılmasına kadar devam eden dönem.
Hıristiyanlık bu dönemde geniş yayılma sahası bulmuştur.
2- V. yüzyıldan XVI. yüzyılın
başlarına kadar süren dönem Doğu Kilisesi'nin Batı Kilisesi'nden ayrıldığı bu
dönemde Hıristiyanlık Avrupa'nın kuzey bölgesinde yayılmıştır.
3- XVI ve XVII. yüzyılları içine
alan dönem. Hıristiyanlık için çok önemli olan bu devrede Protestanlık ortaya
çıkmış, Katolik Mezhebi ile çatışma sonucunda Batı Kilisesi bölünmüştür. Çünkü
Roma Katolik Kilisesi'nin gösterdiği halas yani kurtuluş fikri o dönem
Hıristiyanlarını tatminden uzaktı.
4- XVIII. yüzyıldan itibaren
başlayan ve Hıristiyanlığın karışıklıklar içinde geçtiği bir dönem olarak
bilinen bu devrede Hıristiyanlık üzerindeki münakaşalar kilise dışına
taşmıştır. Dinler Tarihçilerinden bazıları da Hıristiyanlığı üç devrede
incelemişlerdir:
1- Hıristiyanlığın klasik dönemi
(I-VIII. yüzyıl),
2- Hıristiyanlığın Ortaçağ
dönemi (IX-XV. yüzyıl),
3- Hıristiyanlığın Yeni dönemi
(XV. yüzyıl vd.).
Hıristiyanlara, isa'ya yardım
ettikleri, Nasıra köyünde O'nunla birlikte bulundukları için Nasranî
denilmiştir.
Hıristiyanlığı Kudüs ve civarı
dışında yepyeni bir hüviyetle yayan Pavlus (5) olmuştur. Yaygın şifahî
Hıristiyan nakline göre Pavlus Hıristiyanlığı ve incil'i bir mucize ile isa'dan
almış, ileride kilisenin talimlerine kendi zihniyetini hâkim kılmak için gayret
sarfetmiştir. ingiliz tarihçilerinden Wels'e göre Pavlus, zeki ve zamanının
bütün dinî cereyanlarını bilen bir insandır. Diğer dinlerden birçok hususları
Hıristiyanlığa aktarmıştır. Pavlus'un, Hıristiyanlık için değişmez prensipler
olarak ilân ettiği hususlar şunlardır:
1- Hıristiyanlık bütün insanlığa
hitap eden bir dindir.
2- Allah'ın oğlu olan Mesih isa,
insanların günahlarına keffaret olmak üzere Haç'ta can vermiştir.
3- isa ve Ruhu'l-Kuds, aynı
derecede Tanrıdır.
4- Ölüler arasından dirilerek
kalkmış olan isa, semaya çıkarak Baba'sının sağ yanına oturmuştur.
Pavlus, isa'nın ve
Ruhu'l-Kuds'ün Tanrı oldukları inancını yerleştirmeğe çalışmıştır. Ayrıca yine
O, isa'nın vazettiği sünnet olmayı ve domuz eti yememeği de kaldırmıştır.
Bir bakıma bugünkü
Hıristiyanlığa Pavlus'un yorumları demek mübalağalı bir ifade sayılmamalıdır.
Nitekim, gerek mukaddes metinler gerek ilk kilise, gerek ilk Hıristiyan
inançlarının Pavlus'un eseri olduğunda Hıristiyan ilâhiyatçıları görüş birliği
içindedirler. (6)
inanç ve
ibadet Sistemi
Hıristiyanlık monoteist bir dindir,
incillerde ve diğer mukaddes metinlerde bu anlayışı destekleyen ifadeler
mevcuttur. (7) Ancak yine aynı metinlerde ve kilisenin sahih kabul ettiği incil
metinlerinde isa için "Tanrı'nın Oğlu" Allah için de "Baba"
terimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Hıristiyanlığın mukaddes kitabı'nda
geçen "Ben ve Baba biriz", "Babanızın Ruhu", "Allah'ın
Ruhu" vb. deyimler, bunlar İslami çevrelerce teslis olarak
yorumlanmaktadır.
Hıristiyanlıktaki iman ikrarına
giren esasların nelerden oluştuğu incil metinlerinde açık bir şekilde yer
almamakla beraber, bu prensiplerin ilk Havariler Konsili'nden itibaren tesbite
başlandığı, son şeklini ise IV. ve V. yüzyıldaki konsillerde aldığı yaygın bir
kanaat halindedir. Bununla beraber inançlar konusunda gerek kiliseler, gerek
mezhepler arasında bazı ortak ana unsurlar bulunduğu gibi farklı anlayışlar da
vardır. Günümüz Hıristiyanlarının da hemen büyük bir kesiminin kabul ettiği
Havariler inanç sistemi (8) şu maddelerden oluşmaktadır:
1- Ben, Tanrı'ya Kudretli
Baba'ya, 2- Biricik oğlu Rab isa'ya,
3- isa'nın Bakire Meryem ve
Ruhul'-Kuds'ten doğduğuna,
4- Pilatus zamanında çarmıha
gerilerek gömüldüğüne,
5- Ölüler arasından üçüncü gün
dirildiğine,
6- Göklere yükseldiğine,
7- Baba'nın sağında oturduğuna,
8- Ölüleri ve dirileri
yargılamak üzere oradan ineceğine,
9- Ruhu'l-Kuds'e,
10- Mukaddes Kilise'ye
11- Günahların bağışlanacağına,
12- Bedenin dirileceğine,
inanırım. (9)
img src="hristiyanlik2.jpg">
Hıristiyan Mukaddes Kitabı'nda
"teslis" kelimesi veya O'na iman etmeye çağıran açık bir ifade mevcut
değilse de isa'nın , "Baba, Oğul ve Ruhu'l-Kuds ismiyle vaftiz
eyleyin" (10) şeklinde Havarilere emir verdiği bilinmektedir. Ancak ilk
konsillerde bu konu tartışılmış, iznik Konsili (325) 'nde Ruhu'l-Kuds'ün
tanrılığı karara bağlanmıştır. (11)
Bazı Dinler Tarihçilerine göre,
monoteizm inancının hâkim olduğu Yahudi çevresinde çıkmış olan
"teslis" inancı, büyük bir ihtimâlle isa'nın tanrılaştırılmasının
tabiî bir sonucu telâkki edilmelidir. Bunun yanında Ruhu'l-Kuds'ün de ayrı bir
ilâhî varlık sayılması üç ayrı tanrı anlayışına zemin hazırlamıştır. Daha sonraki
dönemlerde birtakım kelâmî ifadelerle açıklanmaya çalışılan teslisin üç unsuru
(Baba, Oğul, Ruhu'l-Kuds) bir ulûhiyetin üç ayrı görüntüsü olan bugünkü
formülün benimsenmesiyle noktalanmıştır. (12)
Hıristiyanlara göre teslis öyle
büyük ve gizemli bir kavramdır ki sırf insan aklı onu derinliği ve şümulü ile
kavrayamaz. (13) Bu bakımdan, mahiyet ve köklerini araştırmaya girişmeksizin
insanın O'na inanması gerekir. Bununla beraber Hıristiyanlık'taki inanç
esaslarının bütün mezheplerce aynı şekilde benimsendiğini söylemek mümkün
değildir. Protestanlığın inanç esasları ise şunlardır:
1-Mukaddes kitaplara iman,
2- Uluhiyete iman,
3- insanın günahsızlığına iman,
4- Günahların keffaretine iman,
5- Ahirete iman.(14)
Bu konuya son vermeden önce
Hıristiyanlık'ta melek inancına birkaç cümle ile değinelim. Hıristiyanlık'taki
melek inancının temeli onların masum ve ruhanî varlık oluşlarıdır. Ancak kilise
bu ruhanî varlığı cisimlendirerek açıklamaktadır. Onlara göre melekler Allah'a
yardımcı olmakla görevlidirler. Ancak bazı Hıristiyan mezheplerinde melekler,
insanlar gibi günah işleyebilir olarak algılanmıştır. Onlardan bazılarına
"Tanrı'nın Kızları" adı verilmiştir.
Kutsal
Kitapları
Hıristiyanlığın mukaddes kitapları
incillerdir. Yunanca "evangelion" kelimesinden gelen incil,
"müjde, iyi haber" anlamlarını ifade eder. (15) incil kelimesinin bu
açıklamasına dayanarak ilk dönem Hıristiyanları, isa'nın gelişini, insanları kötülük
ve günahtan kurtararak selamete ulaştırmak manasında yorumlamışlardır.
Bugün Hıristiyanların ellerinde
bulunan Yeni Ahit, 4 incil (16) ile 23 küçük kitabın birleşmesinden meydana
gelmiştir; hepsi 27 kitaptır. Bu kitapların hemen tamamı II. yüzyıldan sonra
yayılmıştır, Yunanca'dır. Hıristiyanlar bu kitapların Havarilerden geldiğini ve
doğru olduğunu kabul ederler. Bununla beraber incillerin isa'nın eseri
olmadığını, ihtiyaç duyuldukça sonradan yayıldığını, isa'nın düşüncelerini
yansıtmadığını iddia edenler de vardır.
Hıristiyan dinî literatüründe
kilisenin sahih kabul ettiği incil metinlerine "kanonik", sahih kabul
edilmeyen incil metinlerine de "apokrif" denir. (17) Apokrif metinler
üzerinde gerek ilâhiyatçıların, gerek mezhepler tarihi uzmanlarının
tartışmaları hâlâ bitmiş değildir. inciller arasında bir takım ayrılıklar
bulunmakla beraber ilk üç incil (Matta, Markos, Luka)'de bazı benzerlikler
tesbit etmek mümkündür. Aralarındaki şekil ve konu berzerliğinden dolayı bunlara
"Sinoptik" inciller denir. (18) Nitekim, mucizeler ve isa'nın
hayatına dair olayların anlatımına Sinoptik inciller oldukça açık benzerlikler
sergilemekte, her üçü de ortak şifahî kaynağa dayanmaktadır. Bu inciller edebî
yönden birbirlerine bağlıdır. Yuhanna incili ise anlattığı olayların tefsirine
daha fazla önem verdiği için "sembolik" bir anlam taşır.
Hıristiyan ilâhiyatçılardan
bazılarına göre isa'ya ilk inanan Havarilerden dördü, sonradan O'nun sözlerini
toplayarak birer incil meydana getirmişlerdir. ilk dört incil (19)'den en
eskisinin Markos olduğuna kesin gözüyle bakılmaktadır. ilk inciller genellikle
ibranca ve Yunanca yazılmış, Orta çağ boyunca da Latince'sinden okunmuştur.
Bir diğer açıdan Hıristiyanlar,
isa'nın kanun ve öğretilerini içine alan kitapların tamamına incil adını
vermektedirler.(20) Hıristiyanların kabul ettikleri bir sınıflandırmaya göre 27
kitaptan meydana gelen Ahd-i Cedid iki bölümdür:
1- Tarihi inciller (1-4 kitap),
2- Talimi inciller (5-27 kitap).
Bugünkü incil'in muhteviyatını tarihî
bir muamelenin sonucu olarak kabul etmek mümkündür. isa Arami dilini
kullanmıştır. Sonraki dönemlerde incil halk Yunancası ile yazılmıştır. içinde
Arami dilinde birkaç cümle de vardır. 1546'da toplanan Merano Ruhani Meclisi,
incil'in Tanrı ilhamı olduğundan şüphe edilmesini yasaklamıştır.
0 yorum:
Yorum Gönder