Kürtçe Dil Dersleri DERS - 8

8 Haziran 2014 Pazar

11-Bitişik Zamirler (Cînavkên Pêvebestî) 

Bitişik zamirler iki gruptur. 
1. grup: im, î, e, in ekleridir. 
2. grup: me, yî, ye, ne ekleridir. 

1. grup ile 2. grup arasındaki farksonuna geldikleri kelimenin son harfinin sesli veya sessiz olmasından kaynaklanıyor. Sonuna geldikleri kelimenin son harfi sessiz ise 1. grup bitişik zamirler, sesli ise ikinci grup bitişik zamirler kullanılır. 1. grubun da, 2. grubun da çoğul şahısların ekleri aynıdır.

Bitişik zamirler isim ve sıfatlardan ayrı yazılır fakat fillerle kullanıldıklarında bitişik yazılır. 
1. grup bitişik zamirleri isim ve sıfatlara örnek olarak: 

Ez im 
Ez leşker im : Ben askerim. 
Ez rind im : Ben güzelim. 

Tu yî 
Tu xort î : Sen gençsin. 
Tu jin î : Sen kadınsın. 

Ew e 
Ew baş e? : O iyidir. 
Ew karker e : O işçidir. 

Em in 
Em Kurd in : Biz Kürdüz. 
Em dirêj in : Biz uzunuz. 

Hûn in 
Hûn kin in? : Siz kısa mısınız? 
Hûn xizan in : Siz fakirsiniz 

Ew in 
Ew hunermend in : Onlar sanatçıdır. 
Ew xwendekar in : Onlar Öğrencidir. 

Yukarıdaki örneklerde 'Tu yî' de asıl olan 'yî' değil 'î' dir. Ancak 'Tu' kelimesinin sonundaki harf sesli olduğundan 'y' kaynaştırma harfi gelmiştir. 
1. grup bitişik zamirleri fiillere örnek olarak: 

Ez kar dikim: Ben iş yapıyorum. 
Ez naçim gund: Ben köye gitmiyorum. 
Tu kar dikî: Sen iş yapıyorsun. 
Tu naçî gund: Sen köye gitmiyorsun. 
Ew kar dike: O iş yapıyor. 
Ew naçe gund: O köye gitmiyor. 
Em kar dikin: Biz iş yapıyoruz. 
Em naçin gund: Biz köye gitmiyoruz 
Hûn kar dikin: Siz iş yapıyorsunuz. 
Hûn naçin gund: Siz köye gitmiyorsunuz. 
Ew kar dikin: Onlar iş yapıyorlar. 
Ew naçin gund: Onlar köye gitmiyorlar. 

2. grup bitişik zamirleri isim ve sıfatlara örnek olarak: 
Ez mamoste me: Ben öğretmenim. 
Ez gurî me: Ben kelim 
Tu zana yî: Sen bilginsin. 
Tu canî yî: Sen canisin 
Ew berberî ye: O berberidir. 
Ew deştî ye: O ovalıdır (ova tarafındandır) 
Em Amedî ne: Biz Amedliyiz. 
Em biyanî ne: Biz yabancıyız. 
Hûn bende ne: Siz kölesiniz. 
Hûn bira ne?: Siz kardeş misiniz? 
Ew cîngene ne: Onlar çingenedir. 
Ew seyda ne: Onlar seydadır. 

2. grup bitişik zamirleri fiillere örnek olarak: 
Min tu dîtî: Ben seni gördüm. 
Min tu bexşandî: seni bağışladım. 
Te ew dît: Sen onu gördün. 
Te em bexşandin?: sen bizi bağışladın mı? 
Wî em dîtin: O (er) bizi gördü. 
Wî ez nebexşandim: O (er) bizi bağışlamadı. 
Wê hûn dîtin O(d) sizi gördü. 
Wê ew bexşand: O (d) onu bağışladı. 
Me ew dîtin: Biz onları gördük. 
Me hûn bexşandin: Biz sizi bağışladık 
We ez dîtim: Siz beni gördünüz. 
We ew bexşandin: siz onları bağışladınız. 
Wan tu dîtî: Onlar seni gördüler. 
Wan ew bexşandin: onlar onu bağışladılar. 

Örneklerde de görüldüğü gibi özne ile nesne aynı grup şahıs zamirlerinden oluşamaz. (2. dersimizde işlediğimiz şahıs zamirlerinden hangilerinin hangi gruba ait olduğunu görebilirsiniz.) Bitişik zamir eki nesneye göre belirlenir. 

Kürtçe'de bitişik zamirlerin ekleri bunlardır, kullanım şekilleri de bunlardır. Bazı yörelerde kullanılan şekil yanlıştır. Ez dixwime, hûn dikine, tu dixwiye, em radibine, ew diçî, ew diçiye gibi kullanımlar yanlıştır. 

ALIŞTIRMALAR 
Aşağıdaki cümleleri çeviriniz: 

Ez cotkar im………

Tu kor î…………… 
Ew misliman e?…

Em azad in……… 
Hûn ne egîd in…

Ew delal in……… 
Ez Wanî me……….

Tu ne çiyayî yî?… 
Ew ne beredayî ye…

Em canfeda ne……. 
Hûn wek rovî ne…

Ew perî ne?……… 

Ben hastayım……

Sen terzi misin?... 
O kahramandır……

Biz şişman değiliz…. 
Siz bekar değilsiniz…

Onlar delidirler…. 
Ben dağlıyım….

Sen Erzurumlusun… 
O solaktır…

 Biz beyaz değiliz… 
Siz oruçlu musunuz?...

Onlar şehirlidir…. 
Ben yiyorum…

Sen yiyiyorsun.. 
O yiyiyor…….

Biz yiyiyoruz…. 
Siz yiyiyorsunuz…

 Onlar yiyiyorlar… 

Aşağıdaki boşluğu doğru zamir eki ile doldurunuz 
Min tu girt…. Te ew girt…. 
Wî em girt…. Wê hûn girt…. 
Wan tu girt…. We ez girt….. 
Me ew girt…. 

EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER 

Derew : Yalan Rast: Doğru/Sağ 
Çep : Sol Mal: Ev 
Xewn : Rüya Pîroz: Kutlu 
Cil : Elbise Deyn: Borç 
Birçî : Aç Têr: Tok 
Buha : Pahalı Erzan: Ucuz 
Weşî : Başak Mirov: İnsan 
Dikan : Dükkan Bazdan: Koşmak 
Masî : Balık Kurt: Kurm 
Sor : Kırmızı Kesk: Yeşil 
Şîn : Mavi Zer: Sarı 
Kinûşk : Pembe Çakar: Kahverengi 
Sipî : Beyaz Reş: Siyah 
Xemrî : Mor Binefşgon: Menekşe 
çewt : Hata Xeter: Tehlike