Kürtçe Dil Dersleri DERS - 11

8 Haziran 2014 Pazar

3- ŞİMDİKİ ZAMANIN HİKAYESİ (DEMA BORIYA BERDEST YADA ÇÎROKIYA DEMA NIHA) 
Bu zamanda iki zaman karışıktır. Geçen derste görmüş olduğumuz şimdiki zaman öneki olan 'di' ve di'li geçmiş zamanın fiil kökü ile şimdiki zamanın hikayesi oluşur. Örnek olarak girtin (almak) fiilini kullanalım. Girtin fiilinin di'li geçmiş zamanda kökü 'girt' tır (aldı). Başına 'di' ekini getirdiğimizde 'digirt' oluşur. (Digirt: alıyordu). Cümlenin olumsuzluk halinde 'ne' öneki, 'di' önekinden önce gelir. Yardımcı fiillerin olduğu kelimelerde 'di' öneki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. Hakeza olumsuzluk öneki 'ne' yine 'di' dan önce gelir.

Geçen ders yaptığımız örnekler üzerinde gösterelim ki hem geçen ders tekrar edilmiş olur hem de kıyaslama noktada daha rahat olsun. Geçen ders ki örneklerle takip ederseniz daha iyi olur.

Min gellek derd dikişand: ben bir çok dert çekiyordum. 
Te digot çi?: sen ne diyordun? 
Wî tiştek nedidît: o (er) bir şey görmüyordu 
Wê erebe digirt: o (d) araba aldı 
Me rê diguhert: biz yolu değiştirdik. 
We xwarin dixwar?: siz yemek yediniz mi? 
Wan qeza dikir: onlar kaza yapıyordu. 
Min tu dixwest: ben seni istiyordum. 
Te ceh nedida?: sen arpa vermiyor muydun? 
Wî çi dikir?: o (er) ne yapıyordu. 
Wê digot werin: o (d) gelin diyordu. 
Me nan çêdikir: biz ekmek yapıyorduk. 
We sêv dixwar: siz elma yiyordunuz. 
Wan xwe dişûştin: onlar yıkanıyordu. 

4- Dİ'Lİ GEÇMİŞ ZAMANIN HİKAYESİ (ÇÎROKIYA DEMA BORIYA TÊDEYÎ/SADE) 
Bileşik bir zamandır. Bûyîn (olmak) fiilinin yardımcı fiil olarak kullanıldığı 'bûn' formunun kullanılmasıyla oluşur. Miş'li geçmiş zamanda kullanılan 'iye', 'ine' yerine 'bûn' fiilini getirdiğimizde di'li geçmiş zamanın hikayesini elde etmiş oluruz. Yine geçen ders miş'li geçmiş zaman ile ilgili yapmış olduğumuz örnekler üzerinden gidersek: 

Wî em kuştibûn?: o (er) bizi öldürdüydü. 
Te ew nekuştibûn: sen onları öldürmediydin. 
Min tu kuştibû: ben seni öldürdüydüm. 
Wan qeza kiribû: onlar kaza yaptıydı. 
Wê tiştek nedîbû: o (d) bir şey görmediydi. 
Me rê guhertibû: biz yolu değiştirdiydik. 
We xwarin xwaribû?: siz yemek yedi miydiniz? 
Te gotibû çi?: sen ne dediydin? 
Wê erebe girtibû: o (d) araba aldıydınız. 
Ew nexweş neketibûn: onlar hastalandılardı. 

Tekil durumlarda 'bû' çoğul durumlarda da 'bûn' kullanılır. Geçişsiz fiiller bitişik zamirlerin soneklerini alırlar. 
Ez pîr bibûm: ben yaşlandıydım. 
Tu rabibûyî: sen kalktıydın. 
Ew pirtûk xwendibû?: o kitap okudu muydu? 
Me daran nebirîbûn?: biz ağaçları kesmedi miydik? 
We kî û kê biribûn?: siz kimleri götürdüydünüz? 
Ew neçûbûn Amedê: onlar Amed'e gitmedilerdi. 
Bûn fiilinin yardımcı fiil olarak kullanıldığı durumlarda 'bûn' ekini getirdiğimizde 'bûbûn' yerine 'bibûn' yazılır. 

5- MİŞ'Lİ GEÇMİŞ ZAMANIN HİKAYESİ (ÇÎROKIYA DEMA BORIYA DÛDAR /ÇÎROKÎ) 
Bu zaman da bileşik bir zamandır. Di'li geçmiş zamanın sonuna 'e' takısını getirdiğimizde miş'li geçmiş zamanın hikayesini elde ederiz. Yukarıdaki örnekler doğrultusunda hareket edecek olursak 
Ez pîr bibûme: ben yaşlanmıştım. 
Tu rabibûye: sen kalkmıştın. 
Ew pirtûk xwendibûye?: o kitap okumuş muydu? 
Me daran nebirîbûne?: biz ağaçları kesmemiş miydik? 
We kî û kê biribûne: siz kimleri götürmüştünüz? 
Ew neçûbûne Amedê: onlar Amed'e gitmemişlerdi. 

ALIŞTIRMALAR 

1-Aşağıdaki cümleleri çeviriniz 
Ez jixwe radibûm:................ 
Tu dernediketin:.................... 
Ew nediçû malê:.................... 
Em li derve digeriyan:........... 
Hûn ranediketin?:.................. 
Ew dixwestin werin:.............. 

Uçak uçuyordu:...................... 
Kimseye demiyordu:.............. 
Ben okuyordum:..................... 
Siz geliyor muydunuz?:.......... 
Kediler kaçmıyordu:............... 
İnsanlar iyilik yapıyorlardı:... 

Ew kompîturê şixulandibû:..... 
Me dewên xwe vexwaribûn:... 
Ez bi lez meşiyabûm:............. 
Kî nenivîsandibûn?:................ 
Gur pezan kuştibûn:............... 
Cotkar erd neajotibûn:........... 
Hemî rûniştin?:...................... 

Kimler savaşmıştı?:...................... 
Kuşlar gelmişti:............................ 
O arabasını getirmişti:.................. 
Kendi kolunu incitmişti:.............. 
Hiç kalp kırmamıştı:..................... 
Şiir güzel yazılmıştı:..................... 
Acısı hala dinmemiş miydi?:........ 

O gün gelmediydi 
at hızlı koştuydu 
kitabı çabuk bitirdiydi 
okul güzel geçti miydi? 
artık öğretmen uzaklaştıydı 
biz hemen okumadı mıydık? 
Kimler konuştuydu? 

Ben vermediydim: 
Seni okula almadıydı 
Ayşe güldü müydü? 
Bîz yemedi miydik? 
Azad camı kırdıydı: 

2-Aşağıda verdiğimiz örnek çerçevesinde verilen zamana uygun çekimler yapınız ve Türkçe karşılığını yazınız. 

derketin (çıkmak) 
xwarin 

Ez radibûm: ben kalkıyordum 
Tu radibûy : sen kalkıyordun. 
Ew radibûn: o kalkıyordu 
Em radibûn: biz kalkıyorduk 
Hûn radibûn: siz kalkıyordunuz 
Ew radibûn: onlar kalkıyordu 

Min nedisitend: ben satın almıyordum 
Te…………… 

Min nimêj dikir?: ben namaz kılıyor muydum? 
Te……………... 

Ez firiyabûm: ben uçmuştum 
Tu................. 

Min nebirîbû: ben kesmemiştim 
Te................. 

Min nîşandabû?: ben göstermiş miydim? 
Te.................... 

EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER: 
Mêvan:Misafir Cîran: Komşu 
Hogir: Dost Hevsal: Akran 
Xizan,hejar: Fakir Dewlemend: Zengin 
Mirîşk: Tavuk Dîk: Horoz 
Elok: Er.Hindi Şamik: D.Hindi 
Werdek: Ördek Qaz: Kaz 
Pola: Çelik Sifir: Bakır 
Hesin: Demir Zîv: Gümüş 
Zêr:Altın Mefreq: Bronz 
Şûr: Kılıç Mertal: Kalkan 
Rim: Mızrak Tîr: Ok 
Kevan: Yay Çek: Silah 
Zinar:Kaya Kevir: Taş 
Dar: Ağaç Şax: Ağaç dalı 
Reh/Kok: Kök Av: Su 
Guhdarîkirin:dinlemek Temaşekirin:İzlemek 
Qalkirin:Anlatmak Tirsîn:Korkmak Hînbûn:Öğrenmek