8 Haziran 2014 Pazar
SAYILAR
Sayı adları bazen asıl sayı olarak, bazen sayı sıfatı olarak kullanılır.
1-ASIL SAYILAR:
1- yek
2- du,dudu
3- sê, sisê
4- çar
5- pênc
6- şeş
7- heft
8- heşt
9- neh
10- deh
11- yazdeh
12- diwazdeh
13- sêzdeh
14- çardeh
15- pazdeh
16- şazdeh
17- hevdeh
18- hejdeh
19- nozdeh
20- bîst
30- sî
40- çil
50- pêncî
60- şêst
70- heftê
80- heştê
90- nod
100- sed
500-pêncsed
1000- hezar
Sekiz yüz otuz beş; heştsed û sî û pênc,
beş yüz on dokuz; pêncsed û nozdeh
Bir milyon iki yüz elli yedi bin dört yüz altmış sekiz; milyon û dused û pêncî û hefthezar û çarsed û şêst û heşt
Sana on bin defa dedim o kadar abartma; Ez dehhezar car ji te re gotim, ew qas pirole meke.
Bu okulda iki bin beş yüz yetmiş dokuz öğrenci var; di vî dibistanê de duhezar û pêncsed û heftê û neh xwendekar heye.
ASIL SAYILAR EK ALDIKLARINDA
Bir (yek) dişil ek alırken, diğer sayılar (birden büyük olanlar) çoğul ek alırlar
Al birini vur ötekine: yekê bigre li yê din bixe. Birden fazla evi var: ji yekê bêtir xaniyên wî hene.
Dörde anlaştılar: bi çaran li hev kirin. Binlerce ağaçları var: bi hezaran darên wan hene.
Beşten sonra saymasını bilmiyor: ji pêncan wêda nizane bijmêre. Sekizini de yedi: her heştan jî xwar.
Milyarlarca (lira) para harcadılar:Bi milyaran pere mesref kirine.
Saat beşi on dört geçiyor: seet ji pêncan çardeh deqe derbas dibe. Yada: seet pênc û çardeh e.
Saat dokuza yirmi beş var: seet ji nehan re maye bîst û pênc deqe.
Hz. Muhammed beş yüz yetmiş bir yılında dünyaya geldi:Hz. Muhemmed (S.X.L) di sala pêncsed û heftê û yekan de hat dinê. Rakam ile yazılışı şöyledir: di sala 571'an de hat dinê.
Martın yirmi birinde gelecek: Wê di bîst û yekê adarê de were. Rakamla: wê di 21'ê adarê de were.
5 mayısta orada değilim: ez di pêncê gulanê de ne li wir im. Rakamla: ez di 5'ê gulanê de ne li wir im.
2-SIRALAMALARDA SAYILAR:
Kürtçe'de birinci, ikinci gibi sıralamalar iki şekilde ifade edilir.
a-) Bükümlü haliyle;
birinci: yekê, pêşî, pêşîn şekillerinde ifade edilir.
ikinci, üçüncü…on dokuzuncu; duduyan, sisiyan, ….. nozdehan gibi "an" eki alarak ifade edilir.
Yirminci, otuzuncu,…. yüzüncü …. bininci …. ; bîstî, sihî,… sedî … hezarî gibi 'î' ekî alırlar.
Beşincisi benim kardeşimdir: ê pêncan birayê min e. Birinci olan kimdi?: ê yekê kî bû?' yada 'ê pêşîn kî bû?
Koşuda yirmi dördüncü oldum: ez di bazdanê de bûm ê bîst û çaran.
Sen ömrünün yirmi beşinci yılındasın: tu di sala bîst û pêncan a emrê xwe da yî.
O ömrünün kırkıncı yılında: ew di sala çilî ya emrê xwe da ye.
Kürdistan gazetesinin yüz dokuzuncu yılını kutlayacağız: emê sala sed û nehan a Rojnama Kurdistanê pîroz bikin.
Kur'an'ın indirişlinin 1441. yılındayız: em di sala hezar û çarsed û çil û yekê daketina Qur'anê de ne.
Rakam ile yazılışı: em di sala 1441'ê daketina Qur'anê de ne.
Acaba yarışmanın yüzüncüsü kim olacak?: gelo wê kî bibe sedî yê pêşbirkê.
Üçüncü koltukta kim vardı?: di paldanka sisiyan de kî hebû? Kaçıncı kattan uçmuş?: ji qata çendan firiyaye?
b-) bu formdaki ifade ediş Güney Kurmanci'sinden Kuzey Kurmanci'sine geçmiştir. Sayının sonuna '-emîn' eki getirilerek oluşturulur.
Yekemîn, duyemîn, sêyemîn, …... yazdehemîn, ….. bîstemîn, ….. sihemîn, ….. sedemîn, …… hezaremîn.
Birincisi benim kardeşimdir: ê yekemîn birayê min e. Birinci olan kimdi?: ê yekemîn kî bû?
Koşuda yirmi dördüncü oldum: ez di bazdanê de bûm bîst û çaremîn.
Sen ömrünün yirmi beşinci yılındasın: tu di sala bîst û pêncemîn a emrê xwe de yî.
O ömrünün kırkıncı yılında: ew di sala çilemîn a emrê xwe de ye.
Kürdistan gazetesinin yüz dokuzuncu yılını kutlayacağız: emê sala sed û nehemînê rojnama Kurdistanê pîroz bikin.
Kur'an'ın indirişlinin 1441. yılındayız: em di sala hezar û çarsed û çil û yekemîn ê daketina Qur'anê de ne.
Acaba yarışmanın yüzüncüsü kim olacak?: gelo wê kî bibe sedemîn ê pêşbirkê.
Üçüncü sırada kim vardı?: di rêza sêyemîn de kî hebû? Kaçıncı kattan uçmuş?: ji qata çendemîn firiyaye?
3-KESİRLİ SAYILARIN İFADELERİ
Üçte ikisi benimdir: ji sisêyan yek ê min e. Onda dokuzu namaza kalktı: ji dehan neh rabûn nimêjê
Yetmişte otuzu yattı: ji hefteyî sî raketin.Yedide ikisi hastalandı: ji heftan du nexweş ketin.
Sekizde yedisi bilgilidir: ji heştan heft zana ne. Seksende yirmisi yüzmeye gitti: ji heşteyî bîst çûn avjeniyê
Dört buçuk kilo yoğurt alacağım: ezê çar kîlo û nîv mast bitsînim. Yarım kilo et aldım: Min nîv kîlo goşt girt.
Bir buçuk ekmek az değil mi?: nanek û nîv ne hindik e. Yada "nan û nîvek ne hindik e"
Kürtçe'de "-ek" takısı 'bir, tek' anlamı verir.
ÖRN: jinek: bir kadın, mêrek: bir adam, xaniyek: bir ev, gibi….
Saat altı buçukta geldim: di seet şeş û nîvan de hatim.
Yedi çeyrekte ezan okuyor: di heft û çaryek de bang dide
Dörde çeyrek var: ji çaran kêm çaryek. Yada "ji çaran re maye çaryek".
Onu çeyrek geçe gelecek: ji dehan çaryek bibuhure wê were.
4-ÜLEŞTİRME SAYI SIFATLARI
Bunlara Kürtçe Hejmarên Hokerîn (zarf sayıları) de denmiştir. "bi" edatı ve "o" takısı yardımıyla kurulur.
Birer birer: yeko yeko, yek bi yek, yeke yek. İkişer ikişer: du bi du, dido dido. Gibi farklı bölgelerde farklı söylenişleri vardır. Ancak biz derslerimizde kullanım kolaylığı ve rahatlık açısından "bi" edatıyla kurulanını tercih edeceğiz.
birer birer, ikişer ikişer, ... onar onar ... yüzer yüzer Yek bi yek, du bi du, …… deh bi deh, …sed bi sed….
Ammar kerpiçleri ikişer ikişer taşıyordu: emmar kerpîçan du bi du hildigirt.
Atlar birer birer yerlerini aldılar: hesp yek bi yek cihên xwe digirtin.
Kuşlar onar onar havalandı: çûk deh bi deh hewadar bûn.
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki cümleleri çeviriniz
Orduda bin beş yüz kırk iki asker var:...
O bin iki yüz yılında doğmuş:....
Birini bana ver:..........
Sen yarışmada kaçıncı gelmiştin?:......
Nisan on iki de bizde ol:........
Newroz 21 marttadır:.....
Üçten beşe kadar gelmiş:......................
Çeyrek asır geçti::.................
Yedinci kuş ta öttü:.........
Dört buçuk ay sonra yağmur yağdı:.....
Beşer beşer sıra oldular:......
Kırkta biri zekattır:............
Bu kaçıncı yaramazlığın?:..................
Yüzde sekseni geri geldi:.......
Saat on ikiye on var:.......
Saat yediyi on dört geçiyor:...................
Yedi yüzden az param var:.......
Beşi sende kalsın:..........
Sağdan üçüncü olan bizim bahçe:.........
Çocuk onar onar saymayı öğrendi:............
Seet ji pêncan deh deqe derbas dibe:..... Çaran bide wî:.................
Bi hezaran çûk li ser me bûn:......
Di bîst û pêncê Cotmehê de cot dikin:.....
Çar bi çar civiyan:...........
Seet ji diwazdehan kêm çaryek:....
Seet ji nehan re maye şeş deqe:............
Çêleka dawîn jî hat:.........
Mislimanê çilan Hz. Umer e:..........
Mislimana pêşîn Hz. Xetîce ye:...............
Oda duduyan biçûk e:........
Du metre û nîv kefen bes e:..........
Hûn di 31'ê mehê de li vir bin:................
Sê mirov hatin mala me:........
Bi dehan mirov gihiştin hev:.........
Tu di çendê meha çilê de tê?:...............
Gayê pêncemîn pirr xurt bû:..
Çend sal e em hêsîr in:.................
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Hesin: demir
Sifir:Bakır
Pola;Çelik
Tûnc:Tunç
Bafûn:Alüminyum
Çînko: Çinko
Tewan: Suç
Parêzer:Avukat
Doz: Dava
Dozdar: Savci
Dadgeh: Mahkeme
Gumanbar: Şüpheli
Raketin:Yatmak
Alastin:Yalamak
Cûtin:Çiğnemek
Germkirin:Isıtmak
Bergkirin:ciltlemek
Uyanmak: Şiyarbûn
Çîp:Bacak Hûrik: Taşlık
Geprûg: Kursak
Bask: Kanat
Nikil: Gaga
Penc:Pençe
Bakur: Kuzey
Başûr: Güney
Rojhilat: Doğu
Rojava: Batı
Bakurê Rojava: Kuzeybatı
Sayı adları bazen asıl sayı olarak, bazen sayı sıfatı olarak kullanılır.
1-ASIL SAYILAR:
1- yek
2- du,dudu
3- sê, sisê
4- çar
5- pênc
6- şeş
7- heft
8- heşt
9- neh
10- deh
11- yazdeh
12- diwazdeh
13- sêzdeh
14- çardeh
15- pazdeh
16- şazdeh
17- hevdeh
18- hejdeh
19- nozdeh
20- bîst
30- sî
40- çil
50- pêncî
60- şêst
70- heftê
80- heştê
90- nod
100- sed
500-pêncsed
1000- hezar
Sekiz yüz otuz beş; heştsed û sî û pênc,
beş yüz on dokuz; pêncsed û nozdeh
Bir milyon iki yüz elli yedi bin dört yüz altmış sekiz; milyon û dused û pêncî û hefthezar û çarsed û şêst û heşt
Sana on bin defa dedim o kadar abartma; Ez dehhezar car ji te re gotim, ew qas pirole meke.
Bu okulda iki bin beş yüz yetmiş dokuz öğrenci var; di vî dibistanê de duhezar û pêncsed û heftê û neh xwendekar heye.
ASIL SAYILAR EK ALDIKLARINDA
Bir (yek) dişil ek alırken, diğer sayılar (birden büyük olanlar) çoğul ek alırlar
Al birini vur ötekine: yekê bigre li yê din bixe. Birden fazla evi var: ji yekê bêtir xaniyên wî hene.
Dörde anlaştılar: bi çaran li hev kirin. Binlerce ağaçları var: bi hezaran darên wan hene.
Beşten sonra saymasını bilmiyor: ji pêncan wêda nizane bijmêre. Sekizini de yedi: her heştan jî xwar.
Milyarlarca (lira) para harcadılar:Bi milyaran pere mesref kirine.
Saat beşi on dört geçiyor: seet ji pêncan çardeh deqe derbas dibe. Yada: seet pênc û çardeh e.
Saat dokuza yirmi beş var: seet ji nehan re maye bîst û pênc deqe.
Hz. Muhammed beş yüz yetmiş bir yılında dünyaya geldi:Hz. Muhemmed (S.X.L) di sala pêncsed û heftê û yekan de hat dinê. Rakam ile yazılışı şöyledir: di sala 571'an de hat dinê.
Martın yirmi birinde gelecek: Wê di bîst û yekê adarê de were. Rakamla: wê di 21'ê adarê de were.
5 mayısta orada değilim: ez di pêncê gulanê de ne li wir im. Rakamla: ez di 5'ê gulanê de ne li wir im.
2-SIRALAMALARDA SAYILAR:
Kürtçe'de birinci, ikinci gibi sıralamalar iki şekilde ifade edilir.
a-) Bükümlü haliyle;
birinci: yekê, pêşî, pêşîn şekillerinde ifade edilir.
ikinci, üçüncü…on dokuzuncu; duduyan, sisiyan, ….. nozdehan gibi "an" eki alarak ifade edilir.
Yirminci, otuzuncu,…. yüzüncü …. bininci …. ; bîstî, sihî,… sedî … hezarî gibi 'î' ekî alırlar.
Beşincisi benim kardeşimdir: ê pêncan birayê min e. Birinci olan kimdi?: ê yekê kî bû?' yada 'ê pêşîn kî bû?
Koşuda yirmi dördüncü oldum: ez di bazdanê de bûm ê bîst û çaran.
Sen ömrünün yirmi beşinci yılındasın: tu di sala bîst û pêncan a emrê xwe da yî.
O ömrünün kırkıncı yılında: ew di sala çilî ya emrê xwe da ye.
Kürdistan gazetesinin yüz dokuzuncu yılını kutlayacağız: emê sala sed û nehan a Rojnama Kurdistanê pîroz bikin.
Kur'an'ın indirişlinin 1441. yılındayız: em di sala hezar û çarsed û çil û yekê daketina Qur'anê de ne.
Rakam ile yazılışı: em di sala 1441'ê daketina Qur'anê de ne.
Acaba yarışmanın yüzüncüsü kim olacak?: gelo wê kî bibe sedî yê pêşbirkê.
Üçüncü koltukta kim vardı?: di paldanka sisiyan de kî hebû? Kaçıncı kattan uçmuş?: ji qata çendan firiyaye?
b-) bu formdaki ifade ediş Güney Kurmanci'sinden Kuzey Kurmanci'sine geçmiştir. Sayının sonuna '-emîn' eki getirilerek oluşturulur.
Yekemîn, duyemîn, sêyemîn, …... yazdehemîn, ….. bîstemîn, ….. sihemîn, ….. sedemîn, …… hezaremîn.
Birincisi benim kardeşimdir: ê yekemîn birayê min e. Birinci olan kimdi?: ê yekemîn kî bû?
Koşuda yirmi dördüncü oldum: ez di bazdanê de bûm bîst û çaremîn.
Sen ömrünün yirmi beşinci yılındasın: tu di sala bîst û pêncemîn a emrê xwe de yî.
O ömrünün kırkıncı yılında: ew di sala çilemîn a emrê xwe de ye.
Kürdistan gazetesinin yüz dokuzuncu yılını kutlayacağız: emê sala sed û nehemînê rojnama Kurdistanê pîroz bikin.
Kur'an'ın indirişlinin 1441. yılındayız: em di sala hezar û çarsed û çil û yekemîn ê daketina Qur'anê de ne.
Acaba yarışmanın yüzüncüsü kim olacak?: gelo wê kî bibe sedemîn ê pêşbirkê.
Üçüncü sırada kim vardı?: di rêza sêyemîn de kî hebû? Kaçıncı kattan uçmuş?: ji qata çendemîn firiyaye?
3-KESİRLİ SAYILARIN İFADELERİ
Üçte ikisi benimdir: ji sisêyan yek ê min e. Onda dokuzu namaza kalktı: ji dehan neh rabûn nimêjê
Yetmişte otuzu yattı: ji hefteyî sî raketin.Yedide ikisi hastalandı: ji heftan du nexweş ketin.
Sekizde yedisi bilgilidir: ji heştan heft zana ne. Seksende yirmisi yüzmeye gitti: ji heşteyî bîst çûn avjeniyê
Dört buçuk kilo yoğurt alacağım: ezê çar kîlo û nîv mast bitsînim. Yarım kilo et aldım: Min nîv kîlo goşt girt.
Bir buçuk ekmek az değil mi?: nanek û nîv ne hindik e. Yada "nan û nîvek ne hindik e"
Kürtçe'de "-ek" takısı 'bir, tek' anlamı verir.
ÖRN: jinek: bir kadın, mêrek: bir adam, xaniyek: bir ev, gibi….
Saat altı buçukta geldim: di seet şeş û nîvan de hatim.
Yedi çeyrekte ezan okuyor: di heft û çaryek de bang dide
Dörde çeyrek var: ji çaran kêm çaryek. Yada "ji çaran re maye çaryek".
Onu çeyrek geçe gelecek: ji dehan çaryek bibuhure wê were.
4-ÜLEŞTİRME SAYI SIFATLARI
Bunlara Kürtçe Hejmarên Hokerîn (zarf sayıları) de denmiştir. "bi" edatı ve "o" takısı yardımıyla kurulur.
Birer birer: yeko yeko, yek bi yek, yeke yek. İkişer ikişer: du bi du, dido dido. Gibi farklı bölgelerde farklı söylenişleri vardır. Ancak biz derslerimizde kullanım kolaylığı ve rahatlık açısından "bi" edatıyla kurulanını tercih edeceğiz.
birer birer, ikişer ikişer, ... onar onar ... yüzer yüzer Yek bi yek, du bi du, …… deh bi deh, …sed bi sed….
Ammar kerpiçleri ikişer ikişer taşıyordu: emmar kerpîçan du bi du hildigirt.
Atlar birer birer yerlerini aldılar: hesp yek bi yek cihên xwe digirtin.
Kuşlar onar onar havalandı: çûk deh bi deh hewadar bûn.
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki cümleleri çeviriniz
Orduda bin beş yüz kırk iki asker var:...
O bin iki yüz yılında doğmuş:....
Birini bana ver:..........
Sen yarışmada kaçıncı gelmiştin?:......
Nisan on iki de bizde ol:........
Newroz 21 marttadır:.....
Üçten beşe kadar gelmiş:......................
Çeyrek asır geçti::.................
Yedinci kuş ta öttü:.........
Dört buçuk ay sonra yağmur yağdı:.....
Beşer beşer sıra oldular:......
Kırkta biri zekattır:............
Bu kaçıncı yaramazlığın?:..................
Yüzde sekseni geri geldi:.......
Saat on ikiye on var:.......
Saat yediyi on dört geçiyor:...................
Yedi yüzden az param var:.......
Beşi sende kalsın:..........
Sağdan üçüncü olan bizim bahçe:.........
Çocuk onar onar saymayı öğrendi:............
Seet ji pêncan deh deqe derbas dibe:..... Çaran bide wî:.................
Bi hezaran çûk li ser me bûn:......
Di bîst û pêncê Cotmehê de cot dikin:.....
Çar bi çar civiyan:...........
Seet ji diwazdehan kêm çaryek:....
Seet ji nehan re maye şeş deqe:............
Çêleka dawîn jî hat:.........
Mislimanê çilan Hz. Umer e:..........
Mislimana pêşîn Hz. Xetîce ye:...............
Oda duduyan biçûk e:........
Du metre û nîv kefen bes e:..........
Hûn di 31'ê mehê de li vir bin:................
Sê mirov hatin mala me:........
Bi dehan mirov gihiştin hev:.........
Tu di çendê meha çilê de tê?:...............
Gayê pêncemîn pirr xurt bû:..
Çend sal e em hêsîr in:.................
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Hesin: demir
Sifir:Bakır
Pola;Çelik
Tûnc:Tunç
Bafûn:Alüminyum
Çînko: Çinko
Tewan: Suç
Parêzer:Avukat
Doz: Dava
Dozdar: Savci
Dadgeh: Mahkeme
Gumanbar: Şüpheli
Raketin:Yatmak
Alastin:Yalamak
Cûtin:Çiğnemek
Germkirin:Isıtmak
Bergkirin:ciltlemek
Uyanmak: Şiyarbûn
Çîp:Bacak Hûrik: Taşlık
Geprûg: Kursak
Bask: Kanat
Nikil: Gaga
Penc:Pençe
Bakur: Kuzey
Başûr: Güney
Rojhilat: Doğu
Rojava: Batı
Bakurê Rojava: Kuzeybatı
0 yorum:
Yorum Gönder