Kürtçe Dil Dersleri DERS - 7

8 Haziran 2014 Pazar

9- SORU ZAMİRLERİ (CÎNAVKÊN PIRSIYARÎ )
Kürtçe'de dört soru zamiri vardır. 
1- 'kî' ve 'kê': Türkçe'deki 'kim' e karşılık gelir. 
'kî' ve 'kê' nötrdür, yani cinsiyetsizdir. 'kî' zamiri bükümlü olmayan yani yalın zamirleri karşılar, 'kê' ise bükümlü zamirlere cevap olur. Bükümlü zamirler daha önceki dersimizde işlediğimiz gibi 2. grup zamir diye belirttiğimiz zamirlerdir. (bk. Mizgîn Dergisi 16. sayı). 

1- Kî çû Dîlokê? (Dilok'a kim gitti?) : Em çûn Dîlokê (Biz Dilok'a gittik)
2- Kê ew sêvê xwar? (o elmayı kim yedi?) : Me ew sêvê xwar (biz o elmayı yedik)
Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi 'kî' sorusuna 1. grup zamiri 'em' ile cevap verildi, 
2.cümledeki 'kê' sorusuna 2. grup şahıs zamiri 'me' ile cevap verildi.
Ayrıca 'kî' ve 'kê' hem özne hem de nesne olarak görev görebilirler.
Kê kî dî? (Kim kimi gördü?) : wê (fatîmayê) ew (xezal) dî [ O (fatîma) onu (xezal'ı) gördü ].
Kî çû mala kê (kim kimin evine gitti) : Ew (xetîce) çû mala wî (azadî) [ O (hatice) onun (azad'ın) evine gitti] 
Kürtçe'de kim zamirinin çoğulu, her iki zamirin beraber kullanılmasıyla oluşur. 
kî û kî çûn?: Kimler gitti? Kê û kê gotin?: Kimler dedi?
Kî çûn, kê gotin doğru kullanım değildir. Yani çoğulluk fiil ile belirtilmez.

2- 'çi' ve 'çiyê': 'çi' Türkçe'deki 'ne' ye karşılık gelir. 'çi' cümle içerisinde nesne olarak yer alır. 
'çi' nesne olarak kullanılır. 
ÖRN: bêrîvanê (wê) çi da ehmed (ew)? [berivan (O) ahmed'e (O'na) ne verdi?]: 
bêrîvanê (wê) pirtûk da ehmed (ew)[berîvan (O) ahmed'e (O'na) kîtap verdi].
'çiyê' , Kürtçe'de pratikte çok kullanılmasa da 'ne' cümle içerisinde özne olarak kullanıldığında, özne görevi görür. Buna göre cevaptaki özne de 'ê' takısı alır.
ÖRN: çiyê firiya? [ne uçtu?] : Çûkê firiya [Kuş uçtu]. çiyê baz da? [ne koştu?] :Kûçikê baz da. [Köpek koştu]

3- 'kîjan' : Türkçe'deki 'hangi' ye karşılık gelir. Bileşik bir kelimedir. 'kî-ji-wan' zamir ve eklerinden oluşur. 'kîjan' zamirinde cinsiyet farkı vardır. Nötr değildir. 
Kîjanê deki 'ê' takısı dişillik göstergesidir. Kîjanî deki 'î' takısı erillik göstergesidir. Kîjanan daki 'an' eki çoğulluk belirtir. 
ÖRN: Kîjanê xwarin xwar? (D) :Hangisi yemek yedi? Kîjanî çû nêçîrê? (E) :Hangisi ava gitti.
Kîjanan dît? :Hangileri gördü
'Kîjan' zamiri hem özne hem nesne olarak görev görürler. Yukarıdakiler özneye örnekti. Nesne ise: 
ÖRN: Te Kîjan dît?: Sen hangisini gördün? Kîjanê (D) Kîjan têk bir?: Hangisi, hangisini yendi?

4- 'Çend' : Türkçe'deki karşılığı 'kaçı' dır. Cevabı sayıyı belirtir.
çend tênê vir? [Kaçı buraya gelecek?] : şeş têne vir [altısı buraya gelecek]
Hem özne hem nesne olarak kullanılabilirler. 
ÖRN: çendan çend têk birin? [kaçı kaçını yendi?] : diduwan sisêyan têk birin [ikisi üçünü yendi]

10- BELİRTİSİZ ZAMİRLER (CÎNAVKÊN NEBINAVKIRÎ)
Bu zamirler sayı, kişi veya mekan olarak bilinmeyen şeylerin yerine kullanılır. Bazıları tekil bazıları çoğuldur. Cinsiyet anlamında nötrdürler. Kürtçe'de belirtisiz zamirler çoktur. Belirtisiz zamirler hem özne hem nesne görevi görebilirler. Biz isimlerini ve anlamlarını verip birkaç örnekle yetineceğiz. 
ÖRN: yek:biri, her yek: her biri, yek kes; birisi, kes:kimse, herkes: herkes, tişt/ewk:şey, tu/hîç: hiç, filan:falan, bêvan:filan, çend: kaç, her:her, hemî/hemû/giş/tev:hepsi/tüm/bütün, hin/hinek:bazı, çendek:birkaç, gellek:birçok/bir sürü

Tu car neçûye kar?: hiçbir zaman işe gitmemiş mi? Kesek bi wî nikare: kimse onu yenemez. 
Herkes çû malê: herkes eve gitti. Gellek car ez li te geriyam: çok defa seni aradım. 
Hemiyê wan xwarin: onların hepsi yedi. Çendek çûn û hatin: birkaçı gidip geldi

ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki soruları ve cevaplarını beraber çeviriniz. 

ÖRNEKLER:
Kim (Alî) kime (Veli) vurdu?: kî (Elî) li kê (Welî) xist?: O (Ali) onu (Weliyi) vurdu: ew (Elî) li wî (Weliyî) xist
Ne (at) eve geldi?: çiyê hat malê?: At eve geldi: Hespê hat malê Kaçı kaçına baktı: 
çend li çendan mêze kirin?: Beşi üçüne baktı. Pêncan li sisiyan mêze kirin 

Kim kimi rüyada gördü?: Kim buraya gelebilir?: Kim Newroz’u kutluyor?:
Kime araba verdiler?: Kimler Amed'e gidecek?: Kimleri görmediniz?:
Kimlere elbise aldınız?: Kimlerden borç aldınız?: Azad ne okuyor?:
Bawer ne getirdi?: Siyabend ne yiyor?: Zozan ne dedi?:
Suda ne yüzüyordu?: Ne başak verdi?: Ne gelmedi?:
Ne çocuğa tekme attı?: Hangisi dama çıktı? (D): Hangisi iyi değil? (E):
Hangisini seviyorsun? (E): Hangisine elma verdin? (D): Hangileri daha olgun?:
Hangilerinden aldın?: Hangisi (E) hangisine (E) ders verdi?: 
Hangileri Mizgîn okuyor?: Kaçı gitti?: Kaçını sordunuz?
Kaçına elbise aldınız? Kaçı okula gidiyor? Kaçı kaçını gördü?
Kaçının evi var? Kaçından kaçını saydınız? Kaçı aç, kaçı tok?

Aşağıdaki cümleleri çeviriniz
Yekê sêva min xwariye:

Tu kes tu car karek wusa nake:

Tu qet çûyî Amedê?: 
Hin mirov baş in:

Gellek mal û mulkê wê heye:

Ew her dem li dikana xwe ye?:
Li vir her tişt buha ye:

Çend donim erdê min heye:

 Filan kes nehat dawetê:
Divê herkes Azadiya Welat bixwîne:

 Tu herdem nikarî bazdî: 
Gazî hemî merivên xwe nekiriye?:

 Her yek çend kîlo tên? Li mal tu tişt tune:

EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER:
Dîlok: Antep Xarpêt:Elazığ Agirî: Ağrı Amed: Diyarbakır Erzingan: Erzincan Sêwas: Sivas 
Dêrsim: Tunceli Çewlik: Bingöl Êlih: Batman Ruha: Urfa Semsûr: Adıyaman Çolemêrg: Hakkari 
Qertaf: Ek Parkît: Sonek Pêrkît: Önek Rastnivîs: İmla Lêker: Fiil Rêziman: Dilbilgisi
Wêje: Edebiyat Çand: Kültür Dîrok: Tarih Hest: Duygu Raman: düşünce Erdnîgarî:Coğrafya 
Temen:Yaş/ömür Pitik: Bebek Zarok: Çocuk Ciwan:Genç kal/ihtiyar: Yaşlı Xort:Genç/delikanlı
Çiya: Dağ Derya: Deniz Deşt: Ova Çem/Robar:Nehir Zozan: Yayla Gir:Tepe