7 Haziran 2014 Cumartesi
4-Dönüşlü
Zamir (Cînavka Vegerok)
Kürtçede dönüşlü zamire tek örnek vardır o da 'xwe' dir. 'Xwe' nin Türkçe karşılığı 'kendi'dir. 'Xwe' cümle içinde sadece nesne olarak kullanılır, özne olarak kullanılmazlar. Yapılan fiil kendisini etkiler. Yani öznenin etkisi kendine dönüyorsa bu dönüşlü zamirdir (Cînavka Vegerok). Dönüşlü Zamirde cinsiyet farkı yoktur. Yani nötrdür. Yine Dönüşlü Zamirde çoğulluk, tekillik yoktur. Kendisiyle beraber anılan öznenin tekil-çoğul durumuna göre belirlenir.
Ben kendim yıkandım: Min xwe şûşt. Özne 'ben'dir, yani 'min'dır. Nesne yani yıkanan kendidir, 'xwe'dir.
O kendini gördü mü?: Wî / Wê xwe dî? Özne 'O'dur yanî 'Wî/Wê'dır. 'Wî'nin erkekler için 'O' 'Wê'nın dişiler için 'O' olduğunu daha önce belirtmiştik.
Ayşe kendi elbisesini dikti: Eyşeyê cilê xwe dirût. Özne Ayşe, nesne kendi yani 'xwe'dir.
Hasan kendi elini kesti: Hesen destê xwe birand. Özne Hasan'dır. Bu iki cümlede (Ayşe ve Hasan kelimelerinin geçtiği cümleler) görüldüğü gibi 'xwe' nötr dür. Yani cinsiyet farkı yoktur.
Sen kendini yordun: Te xwe betiland. Özne 'Te'dir, yani sen. 'Xwe' burada da nesnedir.
Biz kendimizi yorduk: Me xwe betiland. Cümlede görüldüğü gibi 'xwe' de çoğul ek yoktur. Fiilde de çoğulluk farkı yoktur.
Onlar kendilerini yormadılar: Wan xwe nebetiland. Bu cümlede de Özne onlar yani 'Wan' nesne de 'xwe'dır.
5-Ek Şeklindeki Zamir (Cînavka Qertafî)
Bu zamir 3. tekil şahsın yerini alır. Türkçede buna örnek yoktur. Zaten kendisi bir ektir. Bu ek nötrdür yani bu ekin cinsiyeti yoktur. Ona kelimesini kısaltır. Bu ek 'ê' ekidir. Bu daha çok süreç içerisinde kullanıla kullanıla kısalmış kelimelere örnektir. Kürtçede bu tür kullanılışlara sıkça rastlanır. Örneğin bugün kelimesi aslında 'ev roj' iken, süreç içerisinde 'îro' ya dönüşmüştür.
Ben ona söyledim: Min got wî/wê….. Min gotê Sen Batman'a gittin mi?: Tu çûy Batmanê…. Tu çûyê? Burada 'y' kaynaştırma harfidir.
Onlar ona okudu: Wan xwende wî/wê… Wan xwendê
Biz ona sattık: Me firote wî/wê… Me firotê
6-Yakınlaştırma Zamirleri (Cînavkên Berbihevîn)
İki tane yakınlaştırma zamiri vardır. Bunlar 'hev' ve 'êk' dır. Bu zamirler tekil için kullanılmazlar. Çünkü isminden de anlaşılacağı gibi birbirine yaklaştırmaya yarıyor. Yaklaştırılacak şey de en az iki adet olacağına göre tekil değil çoğulu adlandırır. 'êk' zamiri Doğulu Kürtler tarafından kullanılır. Kuzeyli Kürtler 'hev' zamirini kullanırlar. Bu yüzden biz 'hev' zamirini işleyeceğiz ve örneklerimizi onun üzerine vereceğiz. Başta da belirttiğimiz gibi ayrıntılara inmeyeceğiz. 'hev' Dımılî lehçesindeki 'yew' yani bir kelimesinden gelmiştir. Bu zamir Türkçedeki birbirine/birbirinin kelimesinin anlamına yakındır. 'Hev', 'bir' kökünden gelirken bazı cümlelerde 'hev' ile birlikte kullanılan 'din', 'dî' ve 'du' kelimeleri de 'du' yani 'iki' kökünden geliyor. Eğer cümle içerisinde 'hev' ın yanında bu 'din', 'dî' ve 'du' kelimelerden biri görülürse anlamda bir değişiklik olmaz.
Birbirimizi sorduk: Me li hev pirsî
Onlar birbirleriyle görüştüler: Wan hev û du dît
Birbirinize yetiştiniz mi?: Hûn gihiştin hev
Biz birbirimizi görmüyoruz: Em hev nabînin
ALIŞTIRMALAR: Bunları Çevirin!
O kendi sözünü tuttu (E)…….…...
Onlar kendi canlarını feda ettiler…
Biz kendimizi temizledik……..….
Ben kendimi gördüm…………..…
O kendi kardeşini sevdi(D)……….
Fatimayê bavê xwe girt:…………
Qaz bi refê xwe re ye:……………
Te paşîva xwe nexwar?.…………..
Gel li xwe Xwedî derket…..….….
Biz birbirimizi sevmiyoruz……..…
Onlar birbirinden uzaktır…………
Siz birbirinizi görüyor musunuz?....
Onlar birbirlerini öldürüyorlar……
Me hev nas kir?...............................
Ew xwişkê hev in…………..…….
Hûn li dû hev in……………..……
Ew wek hev in……………………
Em ji hev hez dikin……………….
Ek Şeklindeki Zamirler haline döndürerek Türkçeye çeviriniz
Ew firote wî?................................
Min neşiyande wî………………
Tu bêje wê………………………
Min daye wê……….……………
Ew çûne Amedê…………………
Em keniyane wê…………………
We avete wî………………………
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Paşîv: Sahûr
Dem: An, Zaman
Roj: Gün
Hefte: Hafta
Meh: Ay
Demsal: Mevsim
Sal: Yıl
Sedsal: Asır
Havîn: Yaz
Payîz: Sonbahar
Zivistan: Kış
Bihar: Bahar
Sibe: Sabah
Berbang: Tan
Nîvro: Öğle
Berêvar: İkindi
Êvar: Akşam
Şev: Gece
Hirç: Ayı
Beraz: Domuz
Ker: Eşek
Rovî: Rovî
Xezal: Ceylan
Pezkovî:Geyik
rêbandan: Ocak
reşemî: Şubat
Adar: Mart
avrêl: Nisan
Gulan: Mayıs
puşber: Haziran
tîmeh: Temmuz
gelawêj: Ağustos
kewçêr: Eylül
Cotmeh: Ekim
sermawêz: Kasım
berfanbar: Aralık
Kürtçede dönüşlü zamire tek örnek vardır o da 'xwe' dir. 'Xwe' nin Türkçe karşılığı 'kendi'dir. 'Xwe' cümle içinde sadece nesne olarak kullanılır, özne olarak kullanılmazlar. Yapılan fiil kendisini etkiler. Yani öznenin etkisi kendine dönüyorsa bu dönüşlü zamirdir (Cînavka Vegerok). Dönüşlü Zamirde cinsiyet farkı yoktur. Yani nötrdür. Yine Dönüşlü Zamirde çoğulluk, tekillik yoktur. Kendisiyle beraber anılan öznenin tekil-çoğul durumuna göre belirlenir.
Ben kendim yıkandım: Min xwe şûşt. Özne 'ben'dir, yani 'min'dır. Nesne yani yıkanan kendidir, 'xwe'dir.
O kendini gördü mü?: Wî / Wê xwe dî? Özne 'O'dur yanî 'Wî/Wê'dır. 'Wî'nin erkekler için 'O' 'Wê'nın dişiler için 'O' olduğunu daha önce belirtmiştik.
Ayşe kendi elbisesini dikti: Eyşeyê cilê xwe dirût. Özne Ayşe, nesne kendi yani 'xwe'dir.
Hasan kendi elini kesti: Hesen destê xwe birand. Özne Hasan'dır. Bu iki cümlede (Ayşe ve Hasan kelimelerinin geçtiği cümleler) görüldüğü gibi 'xwe' nötr dür. Yani cinsiyet farkı yoktur.
Sen kendini yordun: Te xwe betiland. Özne 'Te'dir, yani sen. 'Xwe' burada da nesnedir.
Biz kendimizi yorduk: Me xwe betiland. Cümlede görüldüğü gibi 'xwe' de çoğul ek yoktur. Fiilde de çoğulluk farkı yoktur.
Onlar kendilerini yormadılar: Wan xwe nebetiland. Bu cümlede de Özne onlar yani 'Wan' nesne de 'xwe'dır.
5-Ek Şeklindeki Zamir (Cînavka Qertafî)
Bu zamir 3. tekil şahsın yerini alır. Türkçede buna örnek yoktur. Zaten kendisi bir ektir. Bu ek nötrdür yani bu ekin cinsiyeti yoktur. Ona kelimesini kısaltır. Bu ek 'ê' ekidir. Bu daha çok süreç içerisinde kullanıla kullanıla kısalmış kelimelere örnektir. Kürtçede bu tür kullanılışlara sıkça rastlanır. Örneğin bugün kelimesi aslında 'ev roj' iken, süreç içerisinde 'îro' ya dönüşmüştür.
Ben ona söyledim: Min got wî/wê….. Min gotê Sen Batman'a gittin mi?: Tu çûy Batmanê…. Tu çûyê? Burada 'y' kaynaştırma harfidir.
Onlar ona okudu: Wan xwende wî/wê… Wan xwendê
Biz ona sattık: Me firote wî/wê… Me firotê
6-Yakınlaştırma Zamirleri (Cînavkên Berbihevîn)
İki tane yakınlaştırma zamiri vardır. Bunlar 'hev' ve 'êk' dır. Bu zamirler tekil için kullanılmazlar. Çünkü isminden de anlaşılacağı gibi birbirine yaklaştırmaya yarıyor. Yaklaştırılacak şey de en az iki adet olacağına göre tekil değil çoğulu adlandırır. 'êk' zamiri Doğulu Kürtler tarafından kullanılır. Kuzeyli Kürtler 'hev' zamirini kullanırlar. Bu yüzden biz 'hev' zamirini işleyeceğiz ve örneklerimizi onun üzerine vereceğiz. Başta da belirttiğimiz gibi ayrıntılara inmeyeceğiz. 'hev' Dımılî lehçesindeki 'yew' yani bir kelimesinden gelmiştir. Bu zamir Türkçedeki birbirine/birbirinin kelimesinin anlamına yakındır. 'Hev', 'bir' kökünden gelirken bazı cümlelerde 'hev' ile birlikte kullanılan 'din', 'dî' ve 'du' kelimeleri de 'du' yani 'iki' kökünden geliyor. Eğer cümle içerisinde 'hev' ın yanında bu 'din', 'dî' ve 'du' kelimelerden biri görülürse anlamda bir değişiklik olmaz.
Birbirimizi sorduk: Me li hev pirsî
Onlar birbirleriyle görüştüler: Wan hev û du dît
Birbirinize yetiştiniz mi?: Hûn gihiştin hev
Biz birbirimizi görmüyoruz: Em hev nabînin
ALIŞTIRMALAR: Bunları Çevirin!
O kendi sözünü tuttu (E)…….…...
Onlar kendi canlarını feda ettiler…
Biz kendimizi temizledik……..….
Ben kendimi gördüm…………..…
O kendi kardeşini sevdi(D)……….
Fatimayê bavê xwe girt:…………
Qaz bi refê xwe re ye:……………
Te paşîva xwe nexwar?.…………..
Gel li xwe Xwedî derket…..….….
Biz birbirimizi sevmiyoruz……..…
Onlar birbirinden uzaktır…………
Siz birbirinizi görüyor musunuz?....
Onlar birbirlerini öldürüyorlar……
Me hev nas kir?...............................
Ew xwişkê hev in…………..…….
Hûn li dû hev in……………..……
Ew wek hev in……………………
Em ji hev hez dikin……………….
Ek Şeklindeki Zamirler haline döndürerek Türkçeye çeviriniz
Ew firote wî?................................
Min neşiyande wî………………
Tu bêje wê………………………
Min daye wê……….……………
Ew çûne Amedê…………………
Em keniyane wê…………………
We avete wî………………………
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Paşîv: Sahûr
Dem: An, Zaman
Roj: Gün
Hefte: Hafta
Meh: Ay
Demsal: Mevsim
Sal: Yıl
Sedsal: Asır
Havîn: Yaz
Payîz: Sonbahar
Zivistan: Kış
Bihar: Bahar
Sibe: Sabah
Berbang: Tan
Nîvro: Öğle
Berêvar: İkindi
Êvar: Akşam
Şev: Gece
Hirç: Ayı
Beraz: Domuz
Ker: Eşek
Rovî: Rovî
Xezal: Ceylan
Pezkovî:Geyik
rêbandan: Ocak
reşemî: Şubat
Adar: Mart
avrêl: Nisan
Gulan: Mayıs
puşber: Haziran
tîmeh: Temmuz
gelawêj: Ağustos
kewçêr: Eylül
Cotmeh: Ekim
sermawêz: Kasım
berfanbar: Aralık
0 yorum:
Yorum Gönder